Supporters of ruling party presidential candidate Claudia Sheinbaum attend her closing campaign rally at the Zocalo in Mexico City, Wednesday, May 29, 2024. (AP Photo/Marco Ugarte)

(AP) — Mexico ta bay eleccion diadomingo awo profundamente dividi: famia y amigo no ta papia di politica mas pa miedo di empeora division infrankeable, mientras cartelnan di droga a dividi e pais den un grupo di feudo den guera. E atmosfera literalmente ta kentando, memey di un ola di calor inusual, secura, contaminacion y violencia politico.

No ta cla si proximo presidente di Mexico ta bay logra controla e violencia y polarisacion.

Candidato presidencial di oposicion, Xochitl Galves a enfoca su rabia riba e politica “brasa en bes di bala” di presidente Andres Manuel Lopez Obrador, di no confronta e cartelnan.

E ta enfrentando alcalde di Ciudad de Mexico, Claudia Sheinbaum, kende ta postulando pa partido Morena di Lopez Obrador. Sheinbaum, kende ta liderando eleccion, a priminti di continua tur politica di Lopez Obrador.

Lopez Obrador ta gusta pinta cada asunto como un lucha entre e forsanan di “bon hende” y conspiracionnan conservador scur, y el a haci hopi pa impulsa division y rabia. “Mas cu un eleccion, esaki ta un referendum pa scoge e tipo di pais cu nos kier,” Lopez Obrador a bisa recientemente. Lopez Obrador ta prohibi di postula pa reeleccion pa otro termino di seis aña.

Na Mexico, igual cu na mundo, forsanan di populismo rabia y carismatico ta bringando cu un democracia liberal polarisa pa entrada. Asuntonan di identidad nacional, e influencia di stranhero y exclusion economico a dividi e pais den camponan di bataya.

E lineanan di bataya ya ta poni: partido gobernante Morena ya tin gobernacion di 23 di e 32 estado di e pais, y ta bayendo pa nan tur. Ya tin un mayoria simpel den ambos camara di Congreso, y kier un mayoria di dos tercer parti pa asina por haci amienda na Constitucion segun nan kier.

Ta dificil pa describi con preocupante esaki ta pa algun Mexicano cu a pasa mas cu cuatro decada purbando di construi un democracia formal, cu checks and balances, agencianan vigilante y reglanan electoral estricto, casi tur di cual Morena a bis cu lo kier stop di financia of elimina si haya un chens.

Manera e antiguo Partido Revolucionario Institucional – cu a tene presidencia di Mexico sin interupcion pa un record di 70 aña – Morena no a duda pa usa poder di gobierno pa influencia eleccion, duna placa of inicia schemanan grandi di construccion cu talbes nunca ta bay keda cla.

Pero tambe ta dificil pa describi con atractivo Lopez Obrador su politicanan ta pa hopi Mexicano cu a sinti nan mes exclui bao 40 aña di loke e ta yama administracionnan “neo-liberal” orienta riba mercado.

Bao Lopez Obrador, Mexico a mas cu duplica su salario basico – ainda tragicamente abao – na alrededor di $15 pa dia, of como $2 pa ora. Mientras esaki no ta bay cambia bida di niun hende – un Big Mac awo ta costa como $5.19 na Mexico, compara cu un averahe di $5.69 na Merca – ta e atraccion subyacente di plataforma Morena cu ta atrae hopi voto. E mensahe implicito pa hopi Mexicano durante gobiernonan orienta riba mercado durante decadanan tabata cu nan tabata fout pa no siña mas Ingles, traha den labor manual y no den economia tecnologico, ricibiendo subsidio di gobierno y bibando den un cultura tradicional domina pa famia.

Lopez Obrador a bolter e narativa aki: intencionalmente e ta pronuncia frasenan na Ingles malo, ta glorifica labor manual, ta bisa cu subsidionan ta bon, ta faborece companianan estatal y ta bisa cu Mexico ta fuerte precisamente pa motibo di balornan familiar y cultura indigena: el a hasta bisa cu algun di e balornan aki ta haci Mexicanonan immuun pa adiccion na droga.

Lopez Obrador a bisa cu bringa e cartelnan di droga – cu a tuma over cantidadnan grandi di Mexico, extorsionando placa pa proteccion di tur forma di bida – ta un idea stranhero, imponi riba Mexico pa Merca.

El a opta na su lugar pa un maneho di “brasa en bes di bala” y limita cooperacion cu autoridadnan Mericano den combati e gangnan.

Sheinbaum ta un academico cu no tin e carisma, estilo y atraccion masivo di Lopez Obrador. E ta bisa cu su administracion lo sigui e politicanan di e presidente saliente, pero cu mas data pa sostene su decisionnan.

Galvez, un muhe cu a bay di un bario pober indigena pa cuminsa su propio compania tecnologico, ta e wild card den e campaña: su maneho simpel a produci frasenan fuerte y erornan monumental. Ambos muhe tin 61 aña. Un di tres candidato masculino poco conoci di un partido chikito a cay tras di e dos muhe.

Eleccion diadomingo – cu tambe ta dicidi asiento congresional y miles di puesto local – ta diferente di esnan den pasado di otro maneranan. Como 27 candidato – mayoria postula pa alcalde of conseho di pueblo – a ser asesina e aña aki. Mientras e cantidad aki no ta mucho mas halto cu algun eleccion den pasado, loke ta sin precedente ta e tiramentonan masivo: antes tabata mata candidatonan den atakenan directo cu a mata nan so, pero awo criminalnan ta spray henter eventonan di campaña cu bala.

Mexico tambe ta cushinando bao un ola di calor asina intenso cu macaconan literalmente ta cay morto for di palonan. Casi henter e pais ta sufriendo di un nivel di escasez di awa y contaminacion di aire ta asina malo na e capital, cu un di cinco parti di auto ta prohibi di circula.