Stichting Deugdelijk Bestuur aruba tabata representa pa presidente Armand Hessels y secretario drs. Leo Maduro. E documento aki ta duna un resumen di e diferente temanan cu a bin dilanti durante e consulta aki.
Aruba ta haya su mes para dilanti di desafio grandi y historico. E debe y pagonan enorme tabata exigi, anterior na e pandemia di Covid caba, casi lo imposible di comunidad. E situacion ey a solamente empeora. Aruba a logra keda riba pia solamente danki na e extenso ayudo financiero y logistico di Hulanda. Den esey Aruba mester a compromete su mes cu condicion cu ta orienta riba haci e Pais den futuro mas resistente contra shock nobo. E maneho di esaki ta requeri un esfuerzo nacional y un enfoque mas grandi riba mihor relacion cu e partner mas grandi den Reino. (mira Recomendacion 10.8). Esaki sin embargo ta conduci na exito solamente si e ‘problema principal’ keda atendi efectivamente a corto plazo.
Prioridad principal segun SDBA
Manera a expone den ‘De kern van de zaak’ (https://deugdelijkbestuuraruba.org/2021/01/21/de-kern-van-de-zaak/), e problema principal di Aruba ta e ‘sistema politico’. Esta, e manera cu desde varios decada caba ta practica politica. Den esey no ta trata solamente di ignora structuralmente advertencia tocante e maneho hiba, pero tambe di recomendacion di varios instancia cu mester a conduci na mehoracion. E ‘maneho’ aki tabatin consecuencia grave financiero y socio-economico pa Aruba.
Pa e motibo aki tin riba practicamente tur tereno di maneho retraso grandi den desaroyo, mientras cu mantenimento necesario tambe apenas tabata hunga un papel di importancia. Esaki a conduci na gasto adicional excesivo y innecesario, manera huurmento di espacio pa duna les pa via di scol/local cu no por a usa mas. Pa motibo di esey a tuma lugar desperdicio structural y na gran escala.
Ignora structuralmente advertencia y recomendacion sin embargo ta solamente un banda di e storia. Manera den ‘Publiek geheim’ https://deugdelijkbestuuraruba.org/2021/02/03/publiek-geheim/ a ser ilustra en corto, den e decadanan recien tabata trata tambe structuralmente di gobernacion deficiente (y no integro) loke a ser treci dilanti den un gran cantidad di rapport. Den e rapport ‘Naar een functionerende democratische rechtsstaat in Aruba’ (mira anexo) ta menciona caracteristica importante negativo di esey. De hecho ta trata di mina estado di derecho democratico y di finanzas publico sostenible, loke a afecta e capacidad propio di Aruba pa maneha su asuntonan financiero y cu esey a afecta su autonomia tambe. Pa tur e motibonan aki ta anto inevitable cu den e añanan venidero lo tin un discusion publico profundo tocante nos sistema politico. Esaki lo mester conduci na un alternativa unda lo ta trata di e berdadero aplicacion di e criterionan di bon gobernacion, e desaroyo di un sentimento di co-responsabilidad di ciudadano y nan participacion maximo na desaroyo di comunidad (participacion), por ehemplo a traves di e instrumento di e panel civil (burgerpanel) manera esaki ta hayando aplicacion exitoso den mas y mas pais (mira: https://deugdelijkbestuuraruba.org/2020/09/24/referendum-of-burgerpanel/). Pa logra esaki cambio di mentalidad (encuanto patronahe politico) ta un requisito importante, entre otro realisa via reforma di enseñanza.
Sub-prioridad
Mehoracion di e sistema politico, cu atencion special pa promocion di integridad ta haci mas facil pa minimalisa politica di patronahe, cu a conduci na maneho di personal iresponsable y otorgamento di privilegio cu tereno y proyecto. Tambe cu ta mehora e administracion financiero na nivel basico caba (via Control Interno den tur departamento di gobierno), como tambe e funcionamento di personal di gobierno, transparencia efectivo y e funcionamento di parlamento. E ora no mas por traha sistematicamente na maneha e desigualdad economico grandi cu ta forma e base di e problematica social grandi na Aruba. Pa esey e instalacion di un ombudsman, cu a keda posponi pa varios decada, ta indispensable.
Problemanan structural y gigantesco manera e ‘dump’ y e ‘instalacion di purificacion di awa’ cu tambe pa decadanan largo no a ser atendi manera mester, solamente a base di e obligacion di cuido (‘zorgplicht’) di gobierno caba lo mester haya solucion a corto plazo. Aki ta trata anto structuralmente di un acto ilegitimo cu sin duda lo conduci na mas caso den corte (contra Aruba) y na daño di bon imagen pa Aruba. Finalmente ta di sumo importancia cu gobierno a corto plazo ta desisti di su intencion di trata di duna e refineria un bida nobo. E alternativa cu ta presenta seguidamente ta ofrece hopi mas perspectiva pa Aruba (mira:
https://deugdelijkbestuuraruba.org/2021/06/16/haleluja/). Finalmente, e temanan envehecimento (vergrijzing) y e sostenibilidad di pension (spec. LAP) mester bira punto di atencion importante.
Observacion Final
Riba papel Aruba ta un estado basa riba derecho democratico cu bon gobernacion. Den practica Aruba tabata viola e criterionan di bon gobernacion y consecuentemente tambe di estado di derecho democratico (mira: ‘Naar een functionerende rechtsstaat in Aruba’). Gobiernonan consecutivo a ignora pa decadanan conseho di bon intencion di entre otro nos Alto Colegionan di Estado, cu consecuencia grave pa comunidad. Aki SDBA ta ofrece e proximo gobierno di Aruba un compilacion di e recomendacionnan mas importante di cierto organismonan, entre otro tocante garantia di integridad (mira Recomendacion 10.7).
Ad Hoofdprioriteit: Hervorming van het Politiek systeem → via legaliseren Burgerpanel + Referendum
Aanpassingen ‘in de marge’ → reduceren/elimineren van ‘politieke invloed’ (vgl. WEB-Setar-Elmar)
‘Kleinere’ overheid → verzelfstandigen van bepaalde departementen, bijv. Belastingdienst[1]
Vaste comb. van departementen, bijv. Economie + Toerisme; Gezondheid + Milieu (+ Sport); enz.
‘Rehabilitatie’ van het systeem van ‘Checks & Balances’, o.a. a.d.h.v. het NIS-rapport
Bewustwording + effectieve controle personeel + Bestuur → eliminatie van ‘micro-management’.
Structurele hervorming van het bestuursmodel → a.d.h.v.e. ‘publieke discussie van alternatieven’
Aparte verkiezingen voor Bestuur en Staten (e.e.a. onder begeleiding van prof. Wouter Veenendaal)
Enz. (alternatieven van politieke partijen – sociale partners – Ngo’s)
Van ‘Partijdemocratie’ naar ‘Gemeenschapsdemocratie’ (SDBA) → ‘Weerbare democratie’ (WS)
Ad Subprioriteiten (e.e.a a.g.v. gebrek aan integriteit)
Politieke patronage → zie Aanbeveling 10.1 (t.a.v. Personeelsbeleid)
Financieel beheer → zie Aanbeveling 10.2 → A + B leidden tot enorme verspilling van publiek geld!
Functioneren overheidspersoneel → zie aanbevelingen ‘Public sector Reform’ in Repositioning our sails
Transparantie → zie Aanbeveling 10.3
Parlementair functioneren → zie Aanbeveling 10.4
Sociaal-economisch beleid → zie Aanbeveling 10.5
Natuurbeleid → Rechten voor de natuur → zie: www.harmoniaruba.org → ‘De natuur in het geding’
Slotopmerking
Op papier is Aruba een democratische rechtsstaat met deugdelijk bestuur. In de praktijk deed Aruba de criteria van deugdelijk bestuur en dientengevolge ook van de democratische rechtsstaat structureel geweld aan (zie: ‘Naar een functionerende rechtsstaat in Aruba’). Opeenvolgende besturen hebben decennialang goedbedoelde adviezen van onder meer onze Colleges van Staat genegeerd met ernstige gevolgen voor de gemeenschap. Hierbij biedt SDBA het komend Landsbestuur een compilatie aan van de belangrijkste aanbevelingen van een aantal organen, o.m. t.b.v. het waarborgen van de integriteit (zie Aanbeveling 10.7).
- Een meer autonome belastingdienst
Een grotere autonomie in de belastingadministratie en de impact die deze kan hebben op de verbetering van de inkomsten, is volgens het IMF voor veel landen en instellingen interessant. De “International Survey on Revenue Administration” (ISORA) waaraan Aruba deelneemt, verzamelt informatie van 135 belastingdiensten. Er wordt steeds meer erkend dat een effectieve organisatiestructuur, bestuur en managementsysteem sterke beïnvloedende factoren zijn voor het succes van elke belastingdienst bij het mobiliseren van inkomsten en het waarborgen van passende niveaus van vrijwillige naleving (voluntary compliance).
Op basis van vergelijkingen met andere belastingdiensten concludeert het IMF dat de belastingdienst van Aruba minder autonoom is dan andere belastingdiensten in de regio. Hoewel belastingdiensten in kleine staten over het algemeen minder gedelegeerde bevoegdheden hebben dan die van belastingdiensten in grotere rechtsgebieden, ligt de delegatie van bevoegdheden aan de belastingdienst van Aruba, volgens het IMF en ISORA, onder de maat en ver onder het gemiddelde van de belastingdiensten in het Caribisch gebied of kleine staten.
De belastingdienst van Aruba is niet in staat om snel het gepaste talent en profiel van het kaderpersoneel veilig te stellen om een efficiënte en effectieve werking te garanderen vanwege de huidige loon- en personeelsstop naar aanleiding van diverse bezuinigingsrondes en vanwege het feit dat gedelegeerde bevoegdheid op het gebied van HR zeer beperkt is. Uiteindelijke beslissingen over werving en selectie, ontslag, promotie, vacatures en indeling van de organisatie berusten niet bij de belastingdienst van Aruba, maar bij de Departamento Recurso Humano (DRH) en de Ministerraad. Op het gebied van budgetbeheer is er tevens weinig formeel gedelegeerd gezag en bevoegdheid.
Gelet op het cruciale mandaat van de belastingdienst van Aruba om de broodnodige belastinginkomsten veilig te stellen en de noodzaak om de algehele efficiëntie en effectiviteit te verbeteren, moeten opties worden nagestreefd om ruimte te creëren voor een meer zelfstandige belastingdienst. Het IMF geeft aan dat in veel landen vitale diensten, zoals een belastingdienst, tijdens perioden van budgettaire en HR-beperkingen een volledige of gedeeltelijke vrijstelling krijgen van bezuinigingen. Dit met name vanwege hun rol bij het verzekeren van de belastinginkomsten die alle overheidsactiviteiten financieren. ↑
