Recientemente Aruba Conservation Foundation (ACF) hunto cu partnernan local ScubbleBubbles Foundation, Universidad di Aruba y partner internacional Wageningen University & Research a lansa e documentario tocante e proyecto “Turning the Tide”. E proyecto aki a cuminsa mas cu un aña y mey pasa y Rene Henkens di Wageningen University & Research ta conta Bon Dia Aruba durante un entrevista con e proyecto a cuminsa, cual ta e meta y kico ta e resultadonan te awor.
Henkens a splica cu e preparacion a cuminsa caba na 2022. Mirando cu poco ta ser haci riba investigacion y restauracion di naturalesa, na momento cu e oportunidad di Resenbit a bin cu financiamento substancial di UE, e organisacionnan cera cabes y a lansa e proyecto “Turning the Tide.” Henter e proyecto ta concentra rond di dos restauracion di mangelnany di rifnan di coral.
Pa loke ta e mangelnan, el a splica, un di e problemanan grandi di mangelnan ta e sedimentacion. El a sigui splica cu durante yobida pisa hopi sedimento ta core baha e seronan y ta caba den e sistema di mangel y e mangel ta bira tera. Si e bira tera e mangel ta bay perdi.
Pa e restauracion di e mangelnan nan a traha trampanan di sedimento na final di Rooi Taki,
Rooi Bringamosa y na Rooi Lamunchi. Nan a traha trampanan di sedimento di 500 meter cubico y di e forma ey si sedimento baha for di e sero e ta keda den trampa di sedimento y no ta core bay den e mangelnan.
Banda di e trampanan di sedimento e organisacionnan a traha canalnan di mangel den Spaans Lagoen. Henkens a indica cu nan kier tin un movecion di marea atrobe pasobra na e momentonan aki movecion di marea ta hopi limita pa motibo cu e canalnan ey a ser sedimenta y e meta ta pa tin awa fresco atrobe pa palonan di mangel cuminsa crece atrobe di nan mes unabes cu e canalnan aki a ser estableci.
Henkens a splica cu despues cu esey nan lo restaura e funcion di criadero di e mangelnan caminda lo tin mas pisca capaz di reproduci y asina por pobla poblacionnan nobo di pisca den lama y piscadonan por gara nan.
Pa loke ta e rifnan di coral Henkens a remarca cu hopi rif di coral ta morto. E organisacionnan a implementa dos tipo di rif di coral artificial. Un di nan ta e “Moses Reefs” cu ta un tipo di bloki di lego di beton cu por construi tur tipo di structura cune. Henkens a indica cu e proyecto nan a instala 13 di rif di e tipo aki, cu ta en total 400 bloki.
E otro tipo di rif di coral instala ta e “MARRS Reef”. Esakinan, el a sigui splica, ta tipo di structuranan manera haraña cu a ser construi na Aruba mes y cu ayudo di un cantidad di boluntario nan ta cubri cu un tipo lijm, no toxico y cubri cu santo blanco di Aruba.
E rifnan di coral artificial a ser transporta pa tres luga specifico na e costa zuid di Aruba y despues mester a start nan pasobra e meta ta pa coral crece riba e rifnan di coral artificial aki y pa nan bira rif di coral.
Pa loke ta e resultado te cu aworaki, Henkens a splica cu parti di e proyecto ta cu nan ta monitor e mangel y rifnan di coral, banda di conservacion y restauracion, tin e parti di investigacion y monitoreo.
El a indica cu tin hopi studiante di Universidad di Aruba studiantenan di Wageningen University
cu ta monitor e progreso. Aworaki tin un aña cu e monitoreo ta andando y segun Henkens ta señala ta trempan pa bisa cu exactitud kico e resultado di e proyecto ta. El a agrega cu siman pasa nan a bay un di e rifnan y e rif a mustra cu e coralnan a redobla den tamaño.
El a resalta cu aunke aña pasa tabata un aña di bleaching y tabatin horcan Beryl, toch e coralnan aki na un profundidad di apenas dos meter a sobrevivi e bleaching y horcan Baryl.
“Por lo menos e ta duna speransa pero naturalmente den e fase aki nos no por bisa si esey ta un exito, pero nos ta basta sorprendi cu nan ta mustra asina bon,” Henkens a enfatisa.
El a agrega cu pa mira un resultado substancial di e proyecto e lo dura alrededor di tres pa cinco aña, si nan ta sobrevivi.
Giancarlo Nunes, Research Conservation Manager na ACF, a agrega cu e ta bay depende tambe di e comunidad di Aruba y kico hende ta haciendo rond di e coralnan. “Esaki tambe ta depende si nos ta tene nos awa limpi y pa no tira anker riba nan y asina por sigui. Ta hopi cos cu mester sucede ainda pa e coralnan aki por sigui ta saludabel,” el a subraya.
Algun tips pa con comunidad por contribui na esaki, Henkens a splica, ta entre cu ta importante pa comunidad cuida su tereno miho pa no tin erosion pasobra erosion di mangelnan, yerba di lama y coralnan ta algo hopi destructivo.
El a sigui splica cu e calidad di awa mester ta mas bon posibel pasobra ta importante pa e ecosistemanan aki ta saludabel pa nan tambe por wanta cambio di clima.
El a señala cu e plantanan di tratamento di awa di riool, RWZI, tambe ta hunga un rol grandi. El a indica cu Bubali Plas ta un desaster, y no ta algo cu ta recien, pero ta urgente pa bin cu un solucion pronto pa e problema ey.
El a agrega tambe c construccionnan di hotel nobo tambe tin un efecto enorme. El a splica cu ya caba no tin capacidad den e planta di riool, y si pone mas presion cu mas hotel e resultado ta bay ta devastador.
Ademas, el a subraya ta importante pa stop di corta mangel y no destrui naturalesa. “Pensa riba naturalesa inclusivo, pensa sostenibel. Haci evaluacionnan di impacto apropia prome cu
bo haci cualkier cos aki na Aruba. Tin evaluacion di impacto debido,” Henkens a enfatisa.
El a splica cu el a mira un evaluacion di impacto di un hotel y a wak solamente cu a evalua e impacto riba naturalesa na e sitio ey, pero no tabata bisa nada tocante kico e bishitantenan na
un hotel ta bay haci. “Nan ta bay impacta e medio ambiente. Nan ta bay landa kisas nan ta bay
jet ski y no tin ningun politica riba esey,” el a agrega.
Cuido di medio ambiente y preservacion di naturalesa ta bataya continuo pa hopi tempo y Henkens ta remarca cu esaki no mester ta asina pasobra di e forma ey hendenan ta destruyendo e isla y despues no ta bay keda nada.