Siman pasa, minister di Finanzas di Aruba a informa cu “tur esfuerso ta dirigi pa por entrega Presupuesto 2025 na tempo na parlamento di Aruba.” Den esaki, e minister a comenta cu Colegio di Supervision Financiero, CAft ya a duna su conseho, y cu pronto Raad van Advies tambe lo duna su conseho.

E minister a referi cu preparacion di Presupuesto pa Pais Aruba ta cuminsa for di luna di april di e aña anterior, y cu actualmente ta haciendo tur esfuerso pa por entrega e Presupuesto 2025 na tempo, esta prome cu dia 1 di september 2024, na Parlamento di Aruba.

Minister di Finanzas a informa cu e Presupuesto 2025 “ta casi cla” y ta den proceso di haya conseho – cu e conseho di CAft ricibi caba y wardando riba esun di RvA. E minister a indica tambe cu asina cu RvA keda cla cu nan conseho, Gobierno lo haci e cambionan necesario y despues presenta e concepto di Presupuesto 2025 na Parlamento.

Despues cu entrega e Presupuesto 2025 na Parlamento, ta bin un debate publico den Parlamento den ultimo lunanan di aña 2024, cu intencion cu e presupuesto lo haya aprobacion pa fin di december 2024.

Despues cu Gobernador firma e Presupuesto 2025, esaki lo wordo publica den Landscourant pa asina por drenta na vigor na comienso di aña 2025.

Conseho di CAft

For di dia 17 di juni caba a keda publica riba website di CAft e conseho riba Presupuesto 2025.

Den e carta, firma pa presidente di Colegio di Supervision Financiero, Drs. L.M.C. Ongering, CAft ta presenta su conclusion y recomendacionnan riba e presupuesto (OB).

Pa e sector colectivo, Aruba ta presupuesta un surplus di Afl. 150 miyon na 2025, es decir: 2 porciento di e producto nacional bruto (bbp). Tambe pa e periodo 2026–2029, anualmente ta presenta un surplus. Di e manera aki e OB ta cumpli cu e norma presupuestario pa e saldo di financiamento di e sector colectivo di como minimo 1 porciento di e bbp, conforme e LAft, y cu e compensacion di deficit prescribi.

CAft ta felicita Aruba cu e entrega oportuno y e mehoracionnan di e contenido di e OB.

Sinembargo, a destaca cu no a inclui sufiente informacion den e OB tocante di e desaroyo di e ratio di debe y e gastonan di personal, pa por evalua si Aruba tambe ta cumpli cu e normanan aplicabel na esakinan. E tema di gasto di personal ta keda uno sensitivo pa Aruba, ya cu te awo no a mustra di a cumpli cu e normanan acorda den e landspakket riba e tema di gasto di personal.

Banda di esey, segun CAft, por mehora e grado di realidad di e OB incorporando e nocionnan cu a emana di e ultimo cifranan di realisacion, y e estimacionnan mas actual di e sobra entidadnan di e sector colectivo.

Pa garantisa cu e inversionnan efectivamente lo subi te Afl. 140 miyon na 2029, CAft ta conseha pa elabora un agenda di inversion multianual y pa structuralmente controla e gastonan. Splicacion Surplus di financiamento LAft ta prescribi cu henter e surplus presupuesta di e sector colectivo mester keda emplea pa reduccion di debe.

Na 2025, Aruba lo mester amortisa aproximadamente Afl. 600 miyon. Den e OB, solamente ta destina e surplus presupuesta di Afl. 92 miyon di e pais pa reduccion di debe. E sobra di e prestamonan di e pais cu ta caduca, aproximadamente Afl. 508 miyon, lo refinancia (necesidad di financiamento). CAft ta conseha pa traha acuerdonan cu Algemene Ziektekostenverzekering (AZV) y Sociale Verzekeringsbank (SVb) mas pronto posibel, pa por emplea e surplusnan cerca e entidadnan aki pa reduccion di debe tambe. Si Aruba por emplea mas recurso pa reduccion di debe, e pais tin menos necesidad di fia y por baha e presion presupuestario di e gastonan di interes (cu actualmente ta 17 porciento di e presupuesto). CAft a conseha esaki caba den su conseho tocante di e presupuesto 2024.

Ratio di debe

CAft no por comproba di ki manera e debe di henter e sector colectivo ta desaroya. E informacion relevante den e contexto aki ta falta den e OB. Conforme e OB, e debe di e pais na final di 2025 lo ta Afl. 5.380 miyon, esta 72 porciento di e bbp. Conforme e puntonan di salida di e OB respecto di e crecemento economico y e amortisacion anual di e debe nominal, esaki lo baha te 60 porciento na 2028 y te 50 porciento na 2035. Esaki ta significa cu e OB ta mustra un desaroyo positivo di e ratio di debe.

Sinembargo, e desaroyo aki solamente tin di haci cu e debe di e pais, no cu esun di henter e sector colectivo. Ademas, den e contexto aki no ta claro di ki manera e sector colectivo lo ta componi na 2025, awor cu no a determina esey ainda. Gastonan di personal CAft no por comproba si ta cumpli cu e norma di gastonan di personal di e LAft. E norma aki ta prescribi cu for di 2027, e gastonan di personal ta ascende te un maximo di 10 porciento di e bbp. Den e OB ta presenta un desaroyo multianual di e gastonan di personal. Den e contexto aki ta utilisa e definicion estrecho di e gastonan di personal (pais). Sinembargo, a defini e norma di gastonan di personal di manera mas amplio den e LAft. E definicion aki tambe ta inclui e gastonan di personal di entre otro Dienst Openbare Werken (DOW), e Hoge Colleges van Staat y e fundacionnan pa enseñanza special.

Procesa informacion actual

E OB no ta duna e refleccion di mas actual di e desaroyo di e saldo di financiamento di e sector colectivo. Asina, por ehemplo, ta anticipa e surplus presupuesta cerca SVb na 2025 (Afl. 51 miyon) tambe pa e añanan 2026 te cu 2029. Sinembargo, SVb ta anticipa cu e surplus aki gradualmente lo bira menor, entre otro debi na e hecho cu e populacion ta enbehece cada bes mas, loke tin su efecto riba e resultado di e fondo di behes. Ta bini acerca cu a cera e aña 2023 di manera mas positivo di loke Aruba a supone. E efecto di esaki tampoco ta keda refleha suficientemente den e OB. CAft ta haya necesario pa actualisa e OB riba e componentenan aki.

Inversionnan

CAft ta aplaudi e aumento proyecta di e inversionnan di Afl. 33 miyon na 2025 te Afl. 140 miyon na 2029. Sinembargo, si no ta redacta un agenda di inversion multianual, ta core e riesgo cu finalmente no ta probecha e espacio presupuestario aki, empleando esaki pa gastonan consuntivo. CAft duna den consideracion pa traha riba mehoracionnan di capacidad den e area di inversionnan.

Control di e gastonan tambe ta keda di importancia pa garantisa e espacio presupuestario pa inversionnan, considerando cu e gastonan ta ascende cu Afl. 40 miyon na 2025, mientras e inversionnan ta subi cu Afl. 12 miyon compara cu 2024. Un marco di gastonan ta un bon instrumento pa structuralmente controla e gastonan.

Finalmente, pa garantisa trankilidad den e proceso presupuestario durante su implementacion, ta importante pa incorpora maneho nobo ya caba den e presupuesto. Ta parce cu e OB ta duna forma na esaki.

Pasonan siguiente

CAft ta conseha haci e siguiente modificacionnan na e OB prome cu ta ofrece esaki na Parlamento:

1. Baha e necesidad di financiamento pa 2025 empleando e surplus di henter e sector colectivo. Den e marco aki ta importante pa traha acuerdonan cu AZV y SVb mas pronto posibel, tocante di e manera cu pais por emplea e surplusnan cerca e entidadnan aki pa reduccion di debe.

2. Den e OB, presenta e desaroyo multianual di henter e sector colectivo te cu 2040.

3. Den e OB, presenta e desaroyo multianual di e gastonan di personal conforme e definicion di e LAft.

4. Modifica e OB basa riba e informacion di implementacion mas actual di e pais, y e estimacion multianual actual di SVb. Banda di esey, determina e sector colectivo pa 2025, obligando e entidadnan cu ta pertenece na esey pa adopta oportunamente nan presupuestonan.

5. Yega na un agenda di inversion multianual, traha riba mehoracion di capacidad riba e area aki, y controla structuralmente e gastonan mediante un marco di gastonan pa garantisa cu riba termino medio-largo efectivamente ta utilisa e espacio presupuestario pa inversionnan.