Ayera den oranan di atardi, Fundacion Parke Nacional Aruba (FPNA) hunto cu Directie Natuur en Milieu (DNM) a yama un conferencia di prensa cu caracter di urgencia, pa asina informa tocante malesanan di coral cu ta causa preocupacion pa bida marino.

Giesbert Boekhoudt, director di DNM, a indica cu pa basta tempo caba den Caribe tin diferente coralnan cu ta haya diferente tipo di malesanan y pa basta tempo caba nan ta preparando pa e situacion aki.

El a splica cu nan tin e data di e investigacion den e rapport di Carmabi cu a mustra e situacion cu e coralnan, pero aworaki e naturalesa mes ta mustra cu e ta bao di presion y tin coralnan duro cu ta den condicion cu ta malo.

“Esaki eigenlijk nos a bin akinan y pa algun tempo, dos pa tres luna nos ta preparando pa e dia aki yega. Nos a prepara un sistema pa nos adresa esaki na un manera standard pa nos informa publico, pa nos informa otro stakeholdernan y informa e usuario di lama. E preocupacion ta grandi pasobra otro islanan a hay’e caba y e paisahe di lama no ta mustra netjes ora e malesa sigui plama”, el a remarca.

Sietske van der Wal, manager interino di e Parke Marino di FPNA a elabora ariba e malesa y kico por haci pa reduci e presion cu e coralnan cu ta malo ta sufri. El a splica cu nan constata cu tin diferente malesanan di coral ta andando den region Caribe, incluyendo Aruba y un di e malesanan aki por ta hopi severo. Siman nan a ricibi algun imagen un poco sospechoso, alarmante y nan a bay investiga den e veld.

E investigacion a tuma luga den un area na Boca Catalina caminda nan a haci un sondeo di e coralnan. Un parti di e sondeo nan ta yama “roving survey” unda cu nan ta conta tur e coralnan den un cierto area y distingui cual tin malesa y cual no. Di e investigacion ey a sali cu casi 50% di e coralnan den e area cu a monitorea tin un malesa.

Banda di esey, Van der Wal a indica, nan a saca diferente potretnan di e coralnan pa haya asistencia di expertonan den exterior pa identifica si esaki ta ‘Stony Coral Tissue Loss Disease’ (SCTLD) si of no. Pero ora cu a manda e potretnan ainda e ta keda dificil pa distingui e malesa concreto y pues mester a busca otro manera pa purba distingui e malesa.

“Algo hopi importante cu nos mester a haci pa distingui entre diferente malesanan ta pa cubri un cierto tempo. Asina a wak con den un tempo cortico, den e caso aki cuater dia entre e dos momentonan di observacion, con lihe e malesa ta progresa. A traves di potretnan cu a wordo saca por mira cu e malesa den cierto coralnan a progresa algun centimeter den djis cuater dia. Ta importante pa menciona cu coral ta crece masha slow mes, mas o menos 1cm pa aña, dus cu e ta perde algun centimeter den cuater dia so ta algo hopi grave”, el a enfatisa.

E potretnan ta mustra cu e malesa ta progresando hopi lihe y si e sigui avansa den e coralnan den e velocidad ey, esey kiermen cu e coralnan cu tin e malesa presente aworaki lo por ta completamente perdi den dos siman pa un luna.

“E ta algo cu sigur nos mester ta preocupa ariba dje. Pero no ban perde speransa, tin hopi cos cu por haci cu ta parti di e solucion”, Van der Wal a indica.

El a haci un yamada na tur hende pa yuda contene, of purba contene, e malesa mas hopi cu ta posibel. No por contene completamente pasobra e lama ta keda conecta, bida marino ta keda bay bin, pero e ser humano por percura cu no ta hiba e malesa di un area na Aruba pa un otro area na Aruba y esey ta door di decontaminacion di tur cos cu un persona ta bisti of usa.

Si dive, mester decontamina e ekipo di dive, si ta snorkel, decontamina e ekipo di snorkel, si ta pisca, tur e ekipo di pisca. Mester zorg cu e ta wordo decontamina y in protocolnan pa esey y por usa un solucion leve di clorox, pero mester zorg cu e solucion ey no ta bash’e back den naturalesa. Tambe ta hopi importante pa laga e materialnan seca prome cu bay na un otro sitio.

Apart di esey FPNA ta pidi tur hende cu ta den awa, den lama cu si nan mira algo sospechoso, pa señala esey cerca FPNA. pa asina nan por investiga esey di biaha y tambe tin un idea di e distribucion di e malesa rond di Aruba.

Van der Wal ta subraya cu no ta solamente e malesanan ta impactando e coralnan, tin hopi diferente impacto riba e coralnan y mester percura cu e coral tin menos diferente factor cu tin impacto riba nan.

“Por ehempel e presencia di boto den lama, botonan cu tin hopi hende. P’esey ta hopi importante cu nan no ta mishi cu e coralnan, no trapa riba e coralnan, nan ta bestianan bibo. Tambe pa usa e sunblock corecto, dus tene na cuenta cu e sunblock cu ta wordo usa, preferiblemente e mester ta reef safe y preferiblemente tapa cu paña y nos usa sunblock mes”, el a menciona.

Banda di esey, el a sigui splica, mester reduci e cantidad di contaminacion cu ta bin for di tera. Tin hopi diferente manera con sushedad ta drenta lama. No djis e sushi mes, pero tambe e awa sushi, e fertilisantenan, pesticidanan cu ta wordo usa den hardinnan. “Nos mester ta hopi mas cauteloso di kico nos ta usa y ki ora nos ta usa nan pasobra cu awasero na final tur cos ta caba den lama”, el a agrega.

Mientra tanto, el a enfatisa, cu ta importante pa publico yuda cu esaki y na mesun momento nan ta purbando tambe cu expertonan pa haya mas informacion di con por establece e capacidad pa traha manera un “Arca di Noe” pa coralnan cu ainda ta na bida y no ta afecta, pa asina mantene un reserva pa ora e malesa a pasa por tin coralnan pa pone back.

Van der Wal a indica cu esey ta tuma su tempo pero e ta un di e solucionnan cu por traha y nan ta evaluando con nan por yega na e experticio necesario, pero tambe e material y fondo necesario pa esaki.

Pa loke ta e otro areanan rond di Aruba, Van der Wal a splica cu hunto cu DNM a base di e Carmabi rapport cu a publica algun aña pasa tocante e estado di d coralnan, nan a busca cual ta e areanan cu tin mas hopi di e coralnan cu ta wordo afecta mas door di e malesa di SCTLD y e areanan ey lo bira nan enfoke primario pa investiga si e malesa a pasa mas leu.

Por ultimo el a agrega cu pronto lo bin un yamada tambe pa boluntarionan cu lo por asisti cu e monitoreo di e areanan aki. El a splica cu den FPNA y DNM hunto tin un limitacion di hendenan pa haci e sondeo. Lo tin mas informacion pronto pa train un grupo pa asina yuda identifica y monitor e malesa aki.