Manera anticipa, e desaroyonan negativo na Merca a continua y henter Norte America por sufri grandemente di e guera comercial cu a cuminza entre Canada, Mexico y Estadonan Uni. E imposicion di impuesto di importacion extra di 25% riba producto di Canada y Mexico a haya un contesta igual di e paisnan aki. E golpinan economico lo cay na ambos banda y por causa daño cu por tuma hopi aña pa coregi. Cu tambe consecuencia inevitable pa nos via e aumento fuerte di prijs di producto, tambe di transporte cu despues ta haci importacion for di Merca menos atractivo pa nos.

Pero e conflicto aki tin otro aspecto mas contundente ainda, y esey ta e cambionan politico cu ta tumando lugar na Merca mes. Mientras nos ta solamente observador den e proceso di aparente demolicion di hopi asunto cu nos ta considera normal den nos sistema di gobernacion pa e gobierno di Trump, ta importante pa nos mes keda vigila loke ta sucediendo aya, pa comprende kico ta e cosnan cu nos no por permiti den nos sistema pa no haya nos mes den e mesun tipo di deterioro di nos sistema democratico representativo.

Den tur e turbulencia grandi aki ta importante corda tambe kico ta e cosnan cu ta den debate na Merca, cu pa nos ta algo normal y aprecia, y cu ta mihor pa continua cu nan. Nos ta papiando por ehemplo di un sistema general di cuido medico, algo normal den tur pais democratico y prospero, cu un excepcion: Merca. Mientras e pais aki tin un di e proporcionnan mas halto di nan GDP dedica na gasto medico, ainda tin miyones di persona sin seguro medico, anto esey na e prijsnan halucinante di cuido medico. Merca ta na un nivel di 17% di nan GDP na gasto medico (Statista.com), mientras por ehemplo Hulanda ta na 10% (Rijksfinancien.nl) y Aruba na alrededor di 7,5% (a base di cifra 2023 AZV y CBA, resp. Afl. 491 miyon y Afl. 6531 miyon). E datonan di AZV no ta inclui gasto medico priva haci fuera di e sistema nacional di cobertura aki, loke por pone e cifra real un poco mas halto. Na Merca, a base di hopi lucha y contratiempo a logra crea algo di un seguro medico general (MediCare, MedicAid) pero e ta leu di ta loke nos tin, cu ta cubri normalmente tur gasto medico di tur residente legal na e pais. Nos no conoce e tragedianan cu ta sucede regularmente na Merca, cu un ciudadano ta haya un enfermedad serio, cu ta requeri cienmiles di dollar di cuido medico, y despues cu seguro medico hala un banda, e persona ta perde trabao, cas y talvez por sigui biba den su auto, si el a keda cu uno.

Otro aspecto di seguro social ta e cuido pa esnan cu a keda sin entrada, o cu casi nada. Nos conoce un sistema di ‘food stamps’, un sistema di bon di cuminda? No, na Hulanda despues di guera alimento tabata asina scars cu mester a reglamenta distribucion di cuminda y tabata existi algo asina, pero tan pronto cu tabata posible a elimina esaki. Wel, e pais mas rico di mundo tin miyones di ciudadano cu ta biba gracias na food stamps, loke ta duna di pensa di con un pais asina avanza, cu a bay luna mas di mitar siglo pasa, ainda ta trata su ciudadanonan di e forma aki. E conflicto grandi cu tin awor ta e peligro cu hasta e sistema pauperimo di seguro social na e pais, compara cu otro paisnan prospero, ta bay keda reduci na casi nada. Imagina algo asina na nos pais, cu un gobierno ta dicidi di elimina bon parti di AZV pa bay haci otro cos cu e placa cu nan ta spaar eynan. Esun cu tribi haci esey por conta cu lo tin por lo menos mitar di nos poblacion para dilanti centro di gobernacion. Pero en todo caso, cada pais atende e asuntonan aki manera nan ta haya ta bon; importante ta cu nos lo mester ta mas consciente di loke nos tin, pasobra den e mundo aki loke nos tin no ta asina ‘normal’, mayoria di poblacion mundial no tin e privilegio aki. Sin embargo, esey no ta implica cu tur cos ta OK, y por ignora e critica y keho cu nos poblacion tin contra deficiencia den e suministro di servicio medico na nos isla. E desafio semper ta pa mehora y sin critica no ta logra esey.

Pa bolbe na e conflicto andando entre Merca (di Trump) y Canada y Europa na e otro banda, no ta trata di solamente e conflicto encuanto tarifa di importacion y trato (des)igual den comercio. Ta trata di e cambionan cu gobierno di Trump ta purba logra na Merca cu ta fundamentalmente contrario na e pensamento democratico cu ta base di gobernacion na Europa y Canada. Na e paisnan aki ta inimaginable cu pa solo palabra di un presidente diezmiles di empleado publico ta perde trabao, sin ningun presencia di un proceso legal corecto pa haci tal. Cerca nos tambe sa tin critica cu ta demasiado dificil pa kita un empleado publico di trabao, loke por discuti, pero ohala nunca yega na e forma salvaje cu esaki ta tuma lugar actualmente na e pais cu di tur manera ta keda nos partner comercial mas importante. Ta bon pa corda semper, ora ta critica tambe, cu nos ta parti di e pensamento Europeo ey, y no esun Mericano, unda e palabranan “You are fired” ta suficiente pa trastorna bo bida.