Cada tanto tempo sagradamente Oficina di Estadística (CBS) ta publica loke a registra den cambio di prijs den e producto y servicionan cu ta forma e canasta amplio cu ta refleha e situacion actual di aumento o disminucion di e nivel general di prijs. Por observa tambe cu ta dedica atencion na posible factor cu ta contribui na e aumento o bahada registra.

Sin embargo, si nos ta desea di sa mas di kico tur ta contribui na inflacion, no mester keda limita na e cifranan aki so. Tin mas asunto cu no ta aparece den e presentacion regular di CBS. Esaki no ta critica na e institucion gubernamental, pasobra e analisis mas amplio aki no ta nan trabao. Cu eleccion dilanti porta y nivel di prijs, sigur pa e ciudadano cu e cartera mas modesto como tema importante den campaña, ta bon pa bay mas den detaye kico tur por ta contribui na inflacion.

Pa cuminza, nos tin cu haci un distincion entre inflacion genera den exterior, e inflacion ‘importa’ y e inflacion genera localmente. Ban cuminza cu e inflacion importa. Ta logico cu nos tin un dependencia grandi riba importacion, pasobra practicamente tur cos cu nos ta come, bisti y core ta bin di exterior. Nos no tin ningun influencia riba desaroyo di prijs den exterior, esun cu ta importa ta paga loke na e otro banda ta pidi. Transporte di tur producto tambe ta un factor dificil di controla, aki tambe ta paga loke fleta ta costa. Igualmente prijs di seguro cu mester paga riba transporte di mercancia.

Obviamente nos no tin tanto control riba subida y bahada di prijs den exterior. Pero, laga nos tira un vista riba desaroyo di prijs na nos isla, despues cu tur e productonan ey caba di drenta. Aki tin varios aspecto cu ta duna bastante interogante pasobra esakinan tambe por ta influencia e prijs final cu e consumidor ta pagando.

Ban tuma como ehemplo e prijs di combustible, algo importante den nos comunidad y economia. Un motibo pa hopi comentario, mas tanto negativo ora prijs di combustible bolbe subi. Inmediatamente ta bin e comentario gubernamental cu e aumento ‘ta loke e ta’, punto. Pero, esey en berdad ta asina? E parti di e formacion di prijs den exterior nos ta comprende, pero e parti di maneho di combustible aki mes no tin ningun influencia? Ken ta importando combustible na Aruba? Anteriormente, un empresa priva cu no tabatin un relacion directo cu gobernacion. Nan mester a duna cuenta di e prijsnan cu a paga pa haya e productonan aki na un instancia gubernamental. Awor e ta un empresa (FMSA), 100% propiedad di otro empresa (Refineria di Aruba), cu na su turno ta 100% propiedad di Pais Aruba. Awor, con nos como ciudadano por haya sa cu e companianan estatal aki ta cobra un prijs ‘fair’ na e consumidor, o ta cobra demasiado, entre otro pa entrega como dividend na gobierno di Aruba? Nos no por haya sa esey, pasobra a pesar di e propaganda regular cu supuestamente nos ta goza di gobernacion integro y transparente, nos gobierno(nan) ta keda tene resultado empresarial di mayoria di nan entidadnan estatal y semi-estatal secreto. Por cierto cu gobierno di Aruba den cuadro di e Landspakket ta deliberando cu Hulanda tocante reforma di e empresanan estatal, unda e maneho di dividend ta un tema importante. Nos lo haya sa un que otro, o ta mantene e secretismo pa anos y ta comparti esaki cu Hulanda so?

Ban pasa awor pa e empresanan cu ta percura pa entrada y almacenahe di mercancia. Nos no ta mira transparencia tampoco den e sector aki, pasobra e mesun secretismo gubernamental ta reina aki tambe. Desde algun tempo nos tin un autoridad encarga cu ‘fair trade’; esaki por ta un tarea pa nan? Nos no mester warda riba esey, laga nos politiconan contesta den campaña pakico nos mester sigui biba den e secretismo hermetico aki unda no tin e dunamento di cuenta cu ta masha normal na otro pais. Y si acaso nan drenta gobierno proximamente, laga nan bisa nos kico ta bay cambia den esaki, pa nos por ta sigur cu no ta cobra nos dimas y causa inflacion innecesario asina.

Otro causante di inflacion genera localmente ta e sistema di impuesto di caracter cumulativo, BBO. Sigur awor cu a introduci e BBO na frontera, lo tabata logico cu gobierno mes lo ta vigila e proceso aki y tin e honradez di bisa comunidad kico ta pasando. Keto bay tin riba mesa e compromiso cu Hulanda, den cuadro di e Landspakket pa Aruba, pa converti e BBO den un BTW, kitando asina e problema inflacionario cu e BBO ta causando, mas ainda awor cu a aumenta e tasa te na 7%, cu ta causa cu e acumulcion den cada ‘schakel’ a bira mas ainda. Den e ultimo version di e raportahe di Landspakket por mira cu na e momento aki nada ta sucede, pasobra lo mester tin un “bestuurlijk gesprek” entre Aruba y Hulanda riba e tema aki. Bon pregunta pa haci den campaña na e actual ministro demisionario encarga cu finanzas, pero tambe na otro politico, kico nan tin pensa di haci pa kita e factor causante di inflacion aki for di caminda.

Tin mas aspecto cu por hunga un papel den e formacion di inflacion, manera e competencia, o falta di esaki den cierto sector. Esey ta otro capitulo, pero si nos por cuminza cu atende e papel cu gobierno mes ta hunga den inflacion local, nos a gana algo caba. Ken ta contesta?