Siman pasa nos por a scucha y lesa tocante e esfuerso cu Fondo Monetario Internacional (IMF) lo haci pa apoya gobierno di Aruba den realisacion di su metanan, principalmente loke ta concerni restructuracion di finanzas publico, mas specifico e gastonan di personal.

Riba su mes esey ta bon noticia, basta cu kibra cu e tradicion di pasado… Kico nos kier bisa cu esey? Cu nos no tin tremendo track record ora ta trata di sigui conseho duna pa e institucion internacional aki. Regularmente, cada dos aña nos ta haya bishita di e organismo aki, pa e consulta regular unda ta haci un analisis extenso di e situacion economico, social y financiero, den cual tin un bon cantidad di recomendacion, tambe riba e tema di gasto di personal.

E experiencia ta cu en general nos no ta sigui e consehonan, pasobra mas tanto nan ta indica un direccion den cual e politiconan gobernante di e momento ey no kier bay. Y ta laga e esfuerso bay perdi sin cu ta haci algo sustancial cune. Tin biaha ta adopta parti chikito di e recomendacionnan, pero no e otro pasonan cu mester garantisa cu e medida tin maximo efecto. Nos no por keda sin menciona algun di e temanan riba cual nos a haya conseho den pasado. Un di nan ta e problema creciente cu nos tabatin poco aña pasa cu seguro social, unda tabata visto cu un dado momento nos ta pega cu un sistema, principalmente di AOV, cu lo a bira impagable cu e entradanan cu e fondo tabatin na e momento ey. A pesar di tur e advertencianan durante varios aña, di IMF y otro partner, manera e agencianan di rating cu ta bin Aruba tur aña, ‘awa mester a pasa hariña’ pa algo bay sucede, pasobra te na e momento ey gobierno(nan) tabata haci manera e problema no tabata existi. O manera un di nan a bisa IMF, cu “esey ta problema di e siguiente gobierno.”

E siguiente gobierno a haya su mes en berdad den un callejon sin salida y mester a actua, loke nan a haci tambe. Sin e apoyo di e sindicatonan pero si di tur e gremionan empresarial a aumenta edad di pension y a tuma medida pa aumenta entrada di fondo di AOV, entre otro aumentando prima y e limite di entrada te na Afl. 85.000 pa AOV. Cu esey no a keda resolvi tur problema, pero en todo caso a haci e fondo solvente pa e proximo añanan. Cu e adversario politico seguidamente a bay campaña cu e lema di baha edad di pension atrobe, ta core pa nan cuenta, contal cu nan tin dos aña den gobierno y lo no tin mucho gana cu ta corda nan riba e promesa irealistico ey.

Otro asunto riba cual a yega di haya hopi conseho caba ta riba reforma fiscal, otro tema actual y, ademas, segun nos impresion malamente stanca. Ya ta 13 aña pasa cu gobierno a haya un conseho coherente riba nos sistema fiscal, di e agencia FIAS di Banco Mundial/IMF. Un di e poco cambionan cu a implementa ta e reduccion di winstbelasting, pero e BTW (VAT) cu a recomenda no a bin y na su lugar nos a haya e BBO, cu ainda nos tin y cu mester a haya reemplazo. Atrobe y ainda IMF ta recomenda e BTW, pero nos gobernantenan absolutamente no kier bay den e direccion ey y lo mas probable ta cu nos ta keda cu e BBO mes. Otro recomendacion tabata pa ‘get rid’ di tur e tarifanan diferente y halto pa impuesto di importacion, manera e famoso 22% cu nos ta pagando ainda riba muebles, cu ta data di tempo cu mester a proteha industria di muebles na Curaçao… Ni esey nan no kier kita?

Naturalmente nos no ta boga cu nos gobernantenan ta obliga di sigui ciegamente e recomendacionnan di e tipo di organismo internacional aki, pero lo mester tin argumento solido pa esey. Y aki no semper e debate ey ta tuma lugar na un manera abierto y sano y simplemente ta descarta e propuestanan sin motivacion. Esey no ta yuda y ta haci e esfuersonan aki inutil. Pero laga nos ta positivo y optimista y pensa cu e biaha aki si ta bay haci algo cu e sugerencianan cu nos lo haya.

Asina mes lo keda cierto skepticismo, sabiendo cu den e asunto di gasto di personal no tin hopi alternativa, si ta desea di yega na mehoracion sustancial, algo cu den mas di 30 aña nunca a keda realisa. E cambionan ‘cosmetico’ cu a practica semper, tambe na e momento aki, no ta yuda pa logra cambio structural. E problema principal ta keda e forma arcaico y retrogado di emplea hende den e aparato publico, cu lamentablemente den e ultimo cambio di gobierno tampoco a mustra mehoracion pa loke ta patronahe y clientelismo politico. Ta dificil pa kere cu conseho externo ‘por arte de magia’ ta logra cambia e manera di maneha personal den gobernacion. Probablemente lo maximo cu lo bay logra ta un ‘cherry picking’ den e recomendacionnan, y algun tempo gana atrobe… Nos ta spera cu henter e ehercicio aki no resulta den ‘delay tactics’ y nada mas. Pasobra esey lo no yuda.