Actualmente mayor atencion ta bay na e efectonan economico directo di e guera comercial entre Estadonan Uni y gran parti di mundo. Pero e crisis no lo keda limita na daño economico, cu por ta grandi pero algun dia lo recupera di esey. Loke ta tumando lugar ta un posible redefinicion di e reglanan di wega internacional cu por tin efecto pa varios decada. E region di Caribe manera nos conoce esaki, den e tumulto grandi aki por cambia bastante di caracter, y den hopi caso, no pa mihor.

Historicamente region di Caribe ta un region cu un diversidad cultural grandi, producto di e dominio di varios pais Europeo cu a coloniza e region, manera Gran Bretaña, Francia, Spaña y Hulanda. Hasta Dinamarca tabatin colonia, e actualmente Islanan Virgen Mericano (St. Thomas, St Croix), cu nan a simplemente bende cu Merca, “lock, stock and barrell”, manera e dicho ta bisa. Algo cu awendia hopi hende lo a considera como algo cu no por ripiti, cu bo ta bende o cumpra un pais, cu tur hende aden, te cu algun luna pasa presidente Trump a cuminza papia di anexion di Greenland, cu pa siglos ta pertenece na Dinamarca. Claro cu por discuti ta con Dinamarca a yega na e propiedad ey, pero esey ta un storia pa otro dia. Contal cu awor e teritorio grandi aki ta internacionalmente reconoci como teritorio Danes.

En todo caso, nos ta di regreso den un epoca unda aparentemente ley internacional y respet pa soberania di otro pais ta parce atrobe menos relevante. Manera comenta den algun anterior editorial, nos ta presenciando un reparticion di mundo den esfera di influencia entre algun actor, grandi y poderoso bastante pa sinta na e mesa unda lo reparti e asunto. Esaki ta parce e pensamento di Trump y su aliadonan politico. Y mirando esaki nos mester contempla kico lo por pasa den nos region den e proximo añanan.

Den e caso aki, nos no ta referi primeramente na e guera economico y e busqueda di aliado di e paisnan den nos region. Importante tambe ta kico lo sucede na momento cu en berdad nos ta den un ambiente unda frontera y respet pa loke ta considera un ‘bisiña soberano’ cuminza desaparece. Tuma por ehemplo e caso di e conflicto entre Guyana y Venezuela, e disputa tocante Esequibo, o Essequibo, depende di cual banda bo mira e asunto. Te awor por a mira un proceso di mas di 150 aña, hiba dilanti varios foro di arbitrahe internacional, cu e partidonan involucra a reconoce. Pero awor, cu e falta di reconocimento di por ehemplo Corte Internacional di Husticia, di parti di hustamente e paisnan mas poderoso, nos por ta bayendo den direccion di un situacion unda ta ignora e tipo di instancia internacional aki y esun cu ta kere cu e por lo simplemente anexa loke e desea? No ta esey ta e les cu por siña di e caso di Ucrania, unda henter e instituto yama Nacionnan Uni, inclusive su Conseho di Seguridad, a resulta un ‘watchdog sin diente’ pasobra e paisnan mas interesa den no existencia di ley internacional tin poder di veto? Tur esaki a empeora cu entrada di e actual gobierno di Trump, cu ta duna e impresion di no lamenta si nan no mester dedica placa mas na e proyecto grandi aki, cu e mesun pais ey a yuda lanta y financia tanto aña pasa. Imagina den e caso concreto di Guyana y Venezuela; un invasion Venezolano den e tempo di turbulencia aki sigur no lo topa resistencia di Rusia y China, cu lo bloquea cualkier expresion fuerte di parti di e Conseho di Seguridad. Merca lo reacciona pa proteha e interesnan economico di ExxonMobil na Guyana? O nan ta bisa Gran Bretaña, como e antiguo colonizador y cu bon relacion cu e pais Caribense, pa nan haci algo? Por ta cu gobierno Mericano lo actua contra Venezuela, pero no pasobra Venezuela a viola soberania di su bisiña, segun derecho internacional, sino solamente pasobra mester defende recurso natural valioso, cu nan mes por probecha… Esey ta e mundo di futuro, si cos bay malo.

Tur esaki por tin consecuencia pa nos tambe. Nos proteccion mester bin di e pais Europeo cu cual nos tin un relacion di varios siglo. Den pasado tabatin presidente Venzolano cu tabata referi na e islanan ABC como ‘las islas nuestras’. Sin embargo, un tratado di 1648 (Paz di Munster) entre Spaña y e 7 Provincianan Hulandes a determina e reparticion di propiedad riba y cerca di continente Americano. Di esey a surgi e disputa entre Venezuela, heredero di e colonia Spaño, y Guyana, cu tabata un colonia Hulandes. Si Venezuela a base di e tratado ta reclama propiedad, nan no por rechaza e mesun tratado pa loke ta e islanan cu claramente a keda den man Hulandes. Ta demasiado speculacion cu algun dia un regimen Venezolano, cu no tin problema pa pone ley internacional un banda, ta bin reclama e islanan? Ademas, nan lo no bin solamente pa reclama un posesion historico, pero lo mustra tambe riba e cantidad grandi di persona cu, naturaliza Hulandes of no, a keda semper cu e opcion di pidi nan nacionalidad Venezolano? Ta asina mal pensa cu ta bay reclama cu ‘mester proteha interes’ di e potencial ciudadanonan Venezolano na nos isla, manera e amigo Putin a haci na Ucrania, unda supuestamente mester a defende interes di e poblacion di habla Ruso? Ta di spera cu tur esaki nunca sucede, pero si un aña pasa a predeci cu Merca lo menaza bisiña cu anexion, ken lo a kere?