Nos a experimenta algun aña di relativo ‘bonanza’ financiero gubernamental cu apoyo di un recuperacion economico excepcional despues di e pandemia di 2020. E cifranan di ingreso gubernamental di 2023 y 2024 ta papia palabra cla. Si nos mira atras algun aña, nos por mira un aumento drastico cu a culmina na fin di 2024 den un surplus – provisional – di e ‘sector colectivo’ di Afl. 477 miyon, di cual Afl. 308 miyon directamente di Pais Aruba. E fondonan di SVB y AZV a contribui na e surplus grandi aki di mas di 6% GDP. Motibo pa alegria y euforia? No, pero cu su splicacion.

Mientras e aumento aki por yuda cu un reduccion sustancial di debe di Pais Aruba, cu por cierto ta tumando lugar tambe, mester dicidi ainda cuanto di e reservanan di SVB y AZV por pasa pa Pais Aruba pa paga debe. Manera conoci, tin impedimento legal pa simplemente transferi placa di e entidadnan aki pa caha di gobierno. Esaki pa motibo valido anto, pero no ta mira ningun accion tampoco pa cumpli cu e recomendacion y dicidi cuanto e fondonan menciona mester reserva pa cubri nan riesgonan. Esaki por tin otro razon valido y esey ta cu experiencia recien a mustra cu reserva di e fondonan, unavez den un situacion di crisis, ta dirti mas rapido cu kita coriente y laga bo freezer habri…

Cuanto anto ta suficiente pa enfrenta un crisis di cual no por predeci con fuerte e lo ta? E crisis di Covid-19 a siña nos cu loke a crea na reserva, a base di e cambionan structural tuma na inicio di decada di 2010, a resulta insuficiente, ora entrada mensual di e cobronan di prima coriente di e momento ey a cay bao di cierto nivel. Esaki no ta implica cu nos por keda sin crea reserva anto; mas reserva tin, menos e daño lo por ta cu mester compensa cu fianza nobo, pushando nos debe publico den teritorio indesea.

E problema adicional cu nos ta mira ta cu no tin ningun respuesta y mucho menos discusion di esaki, mientras si nos ta mira cu gobierno, actual y futuro, ta presenta forma di gasta e bonanza temporal aki, cada un cu nan propio version di beneficio pa comunidad. Esun den forma di reduccion considerable di impuesto riba salario y ingreso, e otro cu propuesta pa fuertemente aumenta entrada di pensionado. Pa tur claridad, nos no ta discuti aki contenido ni nivel di moralidad o responsabilidad social di e medidanan, pero ta trata solamente di nan futuro viabilidad. E punto clave di henter e asunto aki ta: con ta basa aumento sustancial di gasto fiho – riba tereno social den beneficio inividual – si no ta mira unda tin continuacion di e supuesto bonanza temporal pa den futuro por continua cu financia e gastonan extra aki? E aumento fuerte di ingreso gubernamental por crea e impresion cu ‘tin placa’ pero pa gran parti e no ta disponible pa usa den forma di beneficio na comunidad, pa bon cu esey por zona den tempo di campaña. Cu esey nos ta opone un medida cu ta beneficioso pa (parti di) nos poblacion cu sigur a sufri bastante den ultimo añanan bao di e circunstancianan adverso? No, pero e pregunta ta pakico awor mester tuma un medida fuerte pa realiza e deseo ey, cu posiblemente ta resulta excesivo mirando e situacion economico cu nos por ta aden a corto plazo mes, y cu di tur manera nos lo no por carga mas? Ademas di e situacion cu mester supone cu ambos medida, tanto di reduccion di impuesto y esun pa pensionado, lo keda a cargo di futuro gobierno, pasobra no tin ningun intencion pa elimina esun medida pa pone e otro.

Y ya cu nos ta papiando di medida cu efecto a largo plazo, mester tuma na cuenta cu e terminacion di e medida di posterga derecho di AOV cu 6 luna pa cada aña, no ta na vigor mas, cu consecuencia cu di awor en adelante esnan cu cumpli edad di 65 aña ta cuminza cobra nan pension inmediatamente. Pa por tin un impresion con rapido e aumento ta di cantidad di pensionado: entre 1 januari 2023 y 1 di januari 2024 a registra 152 persona mas pa cobra AOV; entre 1 di januari 2025 y 1 di maart 2025 a registra un aumento di 153 pensionado mas; a base anual sigur 900 registrado mas, na actual nivel di casi 23.000 persona.

Pa AZV ta keda conta e aumento gradual di e parti di poblacion di edad halto, cu mester relativamente mas atencion medico cu e grupo mas hoben. Esaki, sin aumento di otro factor di costo, manera medicamento mas caro y personal medico specializa cu ta scars na tur parti di mundo, automaticamente ta implica mas gasto medico cu AZV mester presupuesta. E pregunta lo ta anto: cuanto realmente gobierno por, cu e medidanan legislativo corecto, saca di e fondonan di AZV y SVB pa pasa na nan banda pa paga debe?

Y pa bolbe na inicio di e comentario aki, si di antemano durante ultimo añanan, no solamente instancianan internacional y entidadnan autonomo local tabata anticipa un periodo corto di loke nos a yama ‘bonanza’ gubernamental y cu iniciando e aña aki lo tabatin un panorama keto bay positivo pero considerablemente menos cu loke nos a mira na 2023 – 2024, con esey lo ta si e perspectivanan negativo internacional, desde 20 di januari 2025, bira realidad den e proximo siman/lunanan? “Regeren is vooruitzien,” nan ta bisa na Hulandes; tin un motibo pa no traduci esaki na nos idioma?