Edadismo ta referi na e stereotiponan, con nos ta pensa, prehuicio, con nos ta sinti y e discriminacion, con nos ta actua cu otronan of nos mes basa riba edad. Varios investigacion conduci na nivel internacional a señala cu discriminacion a causa di edad por ta incluso hopi mas generalisa y tin consecuencianan grave.
Organisacion Mundial di Salud (WHO) a reporta anteriormente cu edadismo ta te hasta conduci na un salud menos bon, aislamento social, morto tempran y ta costa economia miyones di dollar, tanto asina cu nan a cuminsa haci yamado den aña 2021 pa tuma accion cu rapidez pa aplica strategia eficaz contra e problematica aki.
WHO a reporta cu a calcula cu mas di 1 den cada 2 persona den mundo tin actitud edadista, cual ta empeora e salud fisico y mental di nos adultonan mayor, ademas di reduci e calidad di nan bida, costando cada aña miyones na e sociedad.
Edadismo ta filtra den varios institucion y sector di sociedad, incluyendo esnan cu ta brinda atencion sanitario y social, ademas di luga di trabao, medionan di comunicacion y ordenamento huridico, pero tambe hasta den e ambiente familiar. Den e partinan mas impactante di edadismo, a mira cu den 2020 durante un revision sistematico, den 85 porciento di e 149 estudio revisa, e edad a determina ken tabata ricibi cierto proceduranan determina of tratamentonan medico.
Edadismo tin consecuencianan sumamente grave y amplio pa e salud y bienestar di e personanan afecta. Entre e personanan cu ta adulto mayor, edadismo ta asocia cu un salud fisico y mental cu ta bira menos bon y por hasta deteriora, un aislamento social, soledad, inseguridad financiero, un calidad di bida cu ta empeora y un averahe di morto prematuro aumenta. A calcula cu 6,3 miyon caso di depresion mundialmente por ser atribui na edadismo.
Recientemente, Sra. Melva Yanez di Fundacion Alzheimer Aruba a participa den un entrevista den e programa Mainta cu Lelicia, unda cu a trata e tema di Edadismo. Bon Dia Aruba kier trece esaki dilanti y cita pa resalta varios punto di importancia pa asina conscientisa nos comunidad tocante e problematica aki, cu tambe ta presente riba nos isla y ta afecta un parti esencial di nos comunidad, kende ta nos adultonan mayor.
Sra. Melva a cuminsa splicando cu nos adultonan aki na Aruba a custuma di “yuda nos bisiña, etc.” Esaki tabata norma y balornan cu nos a siña den temponan di antes. “Den añanan 60/70 ainda bo tabatin e soeurnan cu tabata yuda of goberna henter e cuido di nos grandinan, y cuido di esunnan cu tabatin mester. Pero awo ta haya cu ora nan a bay, bo ta mira cu e bisiñanan a keda pero poco poco tambe ey bo ta mira e bisiñanan awendia, cu desde cu cuido a bira comercialisa na Aruba, tin un buraco unda cu bo no por haya hende of nan no ta envolvi mas.” Esaki ta un punto riba cual mester traha den e comunidad, nos mester trece esaki dilanti tambe. Adultonan mayor hopi biaha ta sirbi como boluntario te ainda, hopi biaha te ainda nan ta cuida di un ser keri. Sinembargo “awendia ora bo puntra un persona mas hoben, bo ta kere bo lo por bay cuida bo mayor ora bo cada di studia? ‘no, min’ ta kere’ ta nan contesta.” Otro parti tambe ta cu si bo puntra un persona hoben awendia con nan ta mira nan futuro, mayoria di biaha e contesta por ta un of dos yiu. Ademas, tin e tendencia andando unda cu un gran parti di nos hobennan ta expresa cu nan no tin deseo ni ta mira nan mes cu yiu den futuro. “Esaki tin consecuencia pa cu e cuido di e grandinan of di nan mes como mayor pa futuro, pa motibo cu ora nan bira dependiente di cuido, no tin bisiña, bo ta drenta un instancia comercialisa, bo ta haya cu bo no lo haya e cuido cu bo ta desea, un cuido digno manera bo a desea pa bo mes,” Sra. Melva a splica.
Y aki lo tin un problema grandi, pa motibo cu mester tene na cuenta cu e envehecimento cu ta biniendo ta birando cada biaha pio, y lo te hasta triplifica pa aña 2050. Pues lo yega un momento unda cu lo tin mas hende grandi cu hende hoben.
Esaki ta causa cu e consecuencianan di edadismo lo ta hopi mas grave di loke nos por premira. Si no combati edadismo den e sectornan medico y social ademas di e ambiente familiar, nos adultonan mayor cu lo tin den futuro no lo tin e mesun empatia y norma di cuida di uno cu otro manera cu nos adultonan mayor di antes tin. Hopi biaha nos ta encontra cu situacionnan unda cu e mesun yiunan ta maltrata nan mayornan of empleadonan den cuido di adultonan mayor cu ta ehecuta e cuido di un manera abusivo. Tur esaki combina cu e hecho cu hopi di nos hobennan awendia no lo tin e mesun cantidad di yiu of no lo tin yiu mes, ta e personanan aki lo ta esunnan encarga di nos cuido den futuro, y si awe nan no tin e norma y empatia pa cuida di nos adultonan mayor, e probabilidad lo por ta hopi grandi cu den futuro nan no lo tin esaki tampoco.
E ta sumamente importante pa cuminsa tuma accion contra edadismo, pa motibo cu nos grandinan lo forma un parti mas grandi den nos comunidad di loke nos ta mira actualmente, y ta di gran importancia pa nos lanta un comunidad unda cu tin un empatia y amor pa loke ta trata e cuido di nos grandinan, pa asina sigura cu tanto nos grandinan di awo y nos grandinan den futuro, lo tin un bida digno y un calidad di bida di acuerdo na loke nan merece y loke nan ta desea.
Potret di Sra. Melva Yanez cortesia di facebook page Mainta cu Lelicia.