E siman aki den nos column pa trata e caracteristicanan, conoci o menos conoci, di nos idioma nacional, atencion pa e existencia di verbo iregular den Papiamento. “Esey ta existi anto,” lo ta e pregunta cu varios ta haci. Bon, nos por bisa cu practicamente den tur idioma lo bo haya excepcion riba regla, pakico cerca nos no? E ta un asunto un poco complica, laga nos splica.

Pa cuminza, nos ta custumbra caba cu e fenomeno di verbo cu den nan uso den diferente forma, segun persona y tempo, ta desvia di e forma ‘normal’ cu lo bo a spera. Esaki nos conoce mas tanto di Spaño, ya cu mayoria di e verbonan den nos idioma ta bin di e idioma ey, o anterior na esey di Portugues. Nos tin tambe verbo cu ta bin di Hulandes pero esey ta mas limita; nos lo dedica atencion na esey den otro edicion.

Bolbiendo na e verbonan origina den Spaño, ta importante señala cu e fenomeno cu nos ta bay describi ta practicamente den e categoria di verbo cu na Spaño ta termina cu ‘er’. Nos tin como ehemplo e verbo ‘poner’. Esaki den e forma di (participio) pasado ta bira ‘puesto’ y no ‘ponido’ cu lo ta e forma segun regla estricto pa un verbo cu ta termina cu ‘er’, pero a dicidi, den un pasado remoto, cu no ta haci esey. Curiosamente na Papiamento nos si a haci esey: nos no a sigui e excepcion den Spaño, y cerca nos e verbo ‘pone’ conoce e forma di pasado ‘poni’. Tene na cuenta si cu nos a hereda tambe e otro palabranan cu ta origina di e verbo ‘poner’, manera ‘proponer’, y ‘imponer’, y di esey ‘propuesta’, ‘impuesto’, etc. Aki atrobe nos ta bin topa cu nos propio interpretacion di e asunto, unda nos den e caso di e verbo ‘impone’, atrobe no ta sigui e forma iregular na Spaño (impuesto) y e ta bira ‘imponi’. Igualmente asina e verbo ‘pospone’ cu ta bira ‘posponi’ y no ‘pospuesto’ manera na Spaño.

Otro ehemplo di un verbo iregular na Spaño ta ‘volver’ unda cerca nos el a bira ‘bolbe’ pero den su forma di pasado no ta sigui e ‘vuelto’ Spaño, pero ta keda ‘bolbe’ y no ta bira ‘bolbi’. Tuma na cuenta cu den e verbonan deriva di ‘volver’ cu nos a adopta si nos ta aplica e regla propio di Papiamento di Aruba; por ehemplo: e verbo ‘envolver’ ta bira ‘envolve’ y su forma di pasado ta ‘envolvi’.

Ta e momento tambe pa nos trata aki e curiosidad, si nos kier yam’e asina, cu nos tin den varios di e verbonan aki dos forma di pasado, dependiendo di e situacion. Laga nos splica. Usando e mesun verbonan aki, nos ta bisa “El a impone algun regla imposible pa cumpli cu nan”. Pero, si nos kier bisa e asunto un poco diferente, nos ta cambia e verbo: “E tabatin poco regla imponi, imposible pa cumpli…”. Pa referi tambe na e verbo ‘envolve’: esaki tambe ta bira: “Mi a envolve mi mes den e asunto ey”. Y: “Mi tabata envolvi den e asunto ey”. E escogencia ta depende di e momento den pasado, si locual a tuma lugar ta den un pasado completa of no.

Awor algo tocante e casonan unda si nos ta sigui e reglanan ‘normal’ di Spaño. Den e casonan aki, nos ta sigui e forma unda verbo ta termina cu ‘er’ ya cu e cambionan ta mas tanto cu esakinan y no cu e verbonan cu ta termina cu ‘ir’ o ‘ar’. E verbonan cu ‘er’ na final ta haya den pasado e forma cu ta termina cu ‘ido’. Nos a tuma un ‘shortcut’ aki y el a bira solamente e ‘i’ di ‘ido’. Por ehemplo e verbo ‘conocer’, na Papiamento ‘conoce’, ta haya e forma di pasado ‘conoci’ cu ta cuadra cu e forma Spaño ‘conocido’. Aki tambe e diferente forma di pasado: “Mi a conoce” y “E tabata conoci, den comunidad”.

Aki tambe nos ta observa e diferencia cu e Papiamento di Corsou, unda varios verbo cu na Aruba a haya e forma di pasado cu ta termina cu ‘i’, a keda mantene e letter ‘e’ di e forma di pasado cu nos ta aplica solamente pa e pasado incompleto. Ehemplo: na Corsou ta usa ‘sende’ y ‘sendé’ pa e formanan di pasado, mientras na Aruba nos ta usa ‘cende’ y ‘cendi’ pa e dos formanan di pasado. Cada ken cu nan custumber, naturalmente.