Den e edicion aki di nos articulo semanal tocante nos idioma Papiamento, nos ta analiza kico ta pasando riba tereno di desaroyo y ampliacion di nos idioma. Manera nos a splica na varios ocasion, mescos tur otro idioma esun di nos tambe ta sigui desaroya y semper tin palabra nobo ta bin acerca. Loke ta haci nos caso un poco diferente ta e hecho cu el a surgi como un idioma mas tanto di comunicacion oral, pero recientemente a haya un base firme den forma skirbi. E uso mas amplio, den comunicacion por escrito pero tambe awor den enseñanza, ta haci cu den cierto caso inicialmente nos a adopta un solo palabra, cu a bira di uso regular, pero no a adopta e palabranan cu a nace di e mesun raiz den e idioma di cual nos a adopta. Sin embargo, den e desaroyo continuo nos ta mira cu e uso di e otro palabranan aki ta bira un necesidad o un conveniencia, por ehemplo den traduccion di documento di otro idioma pa Papiamento, unda nos ta cuminza usa e palabra ey cu ta duna nos exactamente e contenido cu nos ta desea pa describi loke nos tin nos dilanti. Manera semper, algun ehemplo.

Te awor nos a adopta: ‘incidente’, tambe ‘incidental’ y ‘incidentalmente’. Pero pakico no ‘incidencia’? Esaki tin un contenido un poco diferente cu ‘incidente’ como sustantivo, cu ta referi na algo cu a sucede, un suceso o sucedido, den sentido un poco negativo. Sin embargo, ‘incidental’ y ‘inicidentalmente’ por referi na algo cu a pasa, pero mas bien algo cu ta sucede de vez en cuando y/o pa casualidad. ‘Incidencia’ ta referi na e frecuencia cu algo ta sucede, den un cierto contexto. Ehemplo: “ E tipo di crimen di pasion aki no tin tanto incidencia den nos comunidad.” Claro, awor nos por scucha e comentario di persona cu ta haya cu “esaki no ta Papiamento”. Nos contesta ta esaki: den nos trabao periodistico, cu pa un parti ta encera traduccion, facilmente bo ta haya bo den e situacion cu bo, sea ta usa e termino aki, o bo ta recuri na un descripcion pasobra nos no tin algo cu tin exactamente e contenido ey. Nos lo no tin problema di consenshi pa us’e y de paso ta contribui na ampliacion di nos idioma.

Otro caso ta e palabranan ‘agrega’ – ‘agregacion’ – ‘agregamento – ‘agregando’; tur esakinan ta aparece den nos Vocabulario oficial. Loke no ta aparece ta ‘agregado’ cu ta referi na e funcion di un persona cu ta sirbi como asistente, interino, di un persona cu un cierto funcion mas halto. Por ehemplo, den caso di un embahada unda por tin un ‘agregado di asunto economico o comercial’. Aunke e palabra ‘agregado’ no ta den nos Vocabulario, nos no tin ningun problema pa traduci esaki lagando e mescos: ‘agregado’. Na Hulandes y Ingles ta usa pa esaki e termino di origen Frances ‘attaché’, cu ta significa ‘añadi’ o ‘agrega’. E palabra Frances ta yega cerca nos tambe a traves di Ingles via tecnologia digital: ‘attachment’. Pa esaki nos ta usa mas tanto ‘anexo’.

Manera semper, e tipo di palabra aki di origen Latin (‘aggregare’) cu ta significa convoca, añadi, acumula, a penetra tambe den varios otro idioma, unda su contenido por varia. Idioma Spaño conoce mas uso di e palabra ‘agregado’, por ehemplo algo cu nos ta usa den un mezcla, manera den un tipo di concret, unda ta añadi o ‘agrega’ algun sustancia quimico cu ta haci e mezcla algo special o specifico.

Na Ingles nos conoce e palabra ‘aggregate’ cu ta referi na material di cierto composicion cu diferente elemento, mescos cu e concret ya menciona. Tambe nos conoce na Ingles ‘aggregate data’, loke ta referi na dato cu no ta contene elemento na nivel individual mas. Dato anto unda no tin informacion cu por indica un persona o un compania, por ehemplo. Na Hulandes ta papia di ‘geaggregeerde gegevens’, di mesun origen.

Di Hulandes nos conoce tambe e palabra ‘aggregaat’ loke nos ta topa den un ‘noodaggregaat’, cu ta un aparato di produccion di electricidad den caso di emergencia, cu bo ta ‘agrega’ pasobra bo medio principal di coriente ta faya o no ta disponible unda bo ta trahando. Na nos isla nos lo yam’e un ‘delco’ cu ta bin di un di e marcanan mas conoci di e tipo di aparato aki.