Den nos edicion di e siman aki nos ta bolbe na un tema cu nos a yega di trata caba, sin embargo di un angulo diferente. Manera semper, tin un influencia fuerte di Ingles den nos idioma, y nos por distingui palabra adopta di diferente epoca. No tur e palabranan aki a sobrevivi y tin varios cu no ta di uso mas. Tin cu ta den e Vocabulario oficial di Papiamento, sin embargo no ta scucha nan mas den comunicacion diario.

Un bon ehemplo di esey ta e palabra ‘frot’, cu cincuenta aña pasa tabata den uso ainda, talvez no riba henter e isla, pero en todo caso na San Nicolas. Na Papiamento e tabata ser usa pa indica cu un persona ta debil o zwak, hopi biaha pero no semper relaciona cu salud. Por a scucha por ehemplo un persona bisa: “Mi tabatin un griep pisa, ainda mi ta un poco ‘frot’.” Pero tambe: “Ay no, bo no ta sirbi, bo ta frot.” Den e caso aki ta trata di un persona cu no tin forza y ta cana ta stroba so.

Di unda e palabra ta bin? Asina leu cu nos por a averigua, e origen ta den e palabra Ingles ‘fraught’ cu tampoco ta un palabra cu bo lo tende o lesa regularmente. Na Ingles e ta un adjetivo cu ta significa ‘causando o afecta pa ansiedad o stress’, o indicando un situacion cu ‘ta carga di’ peligro, of otro problema. E significado original tabata bin di Hulandes y Aleman medieval (vracht, fracht) y a drenta idioma Ingles tambe via su uso den trasporte maritimo, y unda a adopta y adapta dos palabra relaciona, esta ‘fraught’ y ‘freight’. E ultimo aki a keda den uso den transporte maritimo y e ‘fraught’ a bay den direccion di un contenido mas figurativo, di algo cu ta carga cu algo, mas tanto negativo. Por ehemplo lo por lesa un frase: “His so-called solution is fraught with contradictions”.

Esaki ta na cual e significado na Papiamento tambe ta referi. Nos no ta tribi di bisa si e palabra a drenta nos Papiamento den e añanan di operacion di e refineria, pasobra den siglo 19 ya caba tabatin actividad economico na Aruba di empresa cu tabata maneha a base di Ingles, manera e industria di mineria di oro y fosfat.

Nos ta pasa di un pasado distante pa presente. Awendia nos ta parti di un presencia y influencia global di idioma Ingles, loke no ta solamente inevitable, pero sin esey nos no ta amplia un idioma cu riba su mes no tin un vocabulario asina grandi. E presion pa introduccion di palabra nobo, di banda Ingles pero tambe Spaño y Hulandes, ta presente tur dia y lo mester defini mas specificamente kico e maneho oficial ta bay ta.

Sin desea di usurpa autoridad riba e tereno aki, nos ta pro pa evalua si kico ta introduci den nos idioma, awor cu e ta un idioma oficial, cu regla y structura. Por ehemplo: pakico introduci palabra nobo pa cual tin algo caba, a menos cu e palabra nobo tin un contenido specifico cu ta enriquece nos idioma. Ultimamente nos ta mira, y nos a adverti caba den e sentido aki den otro edicion, varios palabra cu no ta trece nada nobo, sino ta nace di probable ignorancia di e persona cu no conoce su propio idioma.

Por ehemplo: kico e palabra ‘adresa’ (di ‘to address’) ta duna nos; cu mesun facilidad nos ta bisa varios siglo caba ‘atende’ un asunto. Tambe e famoso ‘reenforsa’ cu di repente ta aparece tur caminda, mientras nos por simplemente hasta scoge entre ‘reforza’ y ‘fortifica’. E asunto ta bira mas complica ainda ora un persona ta bay usa e supuesto equivalente aki pa e significado specifico di por ehemplo ‘law enforcement’, cu no tin nada di haci cu ‘reforza’ y ta papia di ‘enforsa ley’… No ta mihor nos papia di ‘mantencion di ley’, loke ta un hopi mihor traduccion di law enforcement’?

Por ta cu tin hende cu lo defende e uso peculiar aki, bisando cu nos idioma a nace di e adopcion y adaptacion instantaneo y espontaneo di palabra y expresion di otro idioma. Esey tin algun merito pero di otro banda nos a dicidi no mucho tempo pasa cu nos tin un berdadero idioma (moderno), loke ta supone structura y regla fiho. Si no ta reconoce esey, anto no tin motibo pa busca formalizacion di idioma tampoco, y mester laga tur hende introduci tur cos na nan antoho, loke tampoco por ta e intencion.