Gobierno nobo no a tarda pa haya nan promer problema presenta. E screening di e ultimo candidato pa ministro cu falta, pa e cartera di Infrastructura, Energia y Telecomunicacion, no a termina ainda. Esey ta causando algun problema interno, cu presion pa caba e proceso pronto y pasa pa huramenta e candidato. Aunke por comprende cu tin hende ta bira nervioso, esaki no ta promer biaha cu un screening a tarda. Anterior na e yegada di e ley di screening mes tabatin e caso di e candidato cu na december 2019 a bin reemplaza e ministro encarga cu Infrastructura cu a renuncia repentinamente. E tempo ey no a haci tanto problema di esey y e ministro mes despues a splica cu e proceso di screening ta algo bastante riguroso cu por tuma tempo den cierto caso, unda Hulanda tambe ta envolvi.
Pero e actual caso por ta diferente; por ta cu aki si a haya cierto asunto cu mester investiga mas profundamente, sin cu esey necesariamente lo significa cu e no por asumi e puesto finalmente. Pero no por exclui nunca e posibilidad di un resultado negativo; nos tin e experiencia den decada di 90 di siglo pasa, unda Hulanda no a acepta e candidatura, cu e consecuencia cu ruman di e politico a asumi e puesto. Un fenomeno un poco straño pasobra esey ta crea semper e posibilidad cu un persona ta goberna di tur manera a traves di e pariente, loke ta crea e situacion contradictorio cu indirectamente ta duna e persona cu ta indeseable e poder di decision di tur manera. Esaki en realidad ta pone algun duda pakico ta acepta e tipo di sustitucion ‘den famia’ aki. Na otro isla manera Corsou nos a mira e fenomeno aki tambe, cu e mesun duda kico lo ta e maneho cu lo hiba, si esun nombra finalmente no ta nada mas cu un lugarteniente pa esun cu ta indeseable den e puesto.
E caso aki ta trece dilanti tambe e papel cu gobierno Hulandes tin den e proceso. Tin hende ta haya esaki algo straño, saliendo for di e punto di vista cu nombamento di ministro ta un asunto autonomo di Aruba. Esey no ta asina; desde semper gobierno Hulandes ta directamente envolvi den e procesonan aki y esey pa bon motibo: e ministro di un teritorio insular autonomo dentro di Reino ta un ministro di Rey y no simplemente un ministro na nivel di e teritorio. Manera nos sa bisa: Gobernador no tin ministro… Pakico esaki ta asina? Pa haya claridad nos mester tira un vista riba nos Constitucion cu ta bisa den capitulo II, cu ta trata e tema ‘Gobierno’: Articulo II.1 1. Gobierno ta ser forma pa e Rey y e ministronan. 2. E Rey ta ser representa pa e Gobernador. 3. E ministronan ta responsable na Staten. For di esaki ta resulta claramente cu nombramento, y retiro, di ministro no ta solamente un asunto interno di Aruba. Gobierno Hulandes, cu ta responsable dilanti parlamento Hulandes pa actuacion di e Rey, cu ta intachable, mester dicidi si ta haya cu un cierto persona ta cumpli cu e requisitonan di e puesto.
Un pregunta cu por surgi anto ta: pakico tin un screening local, a base di un ley local, si finalmente e decision por cay na Hulanda? Segun nos opinion ta bon como pais autonomo den Reino si nos tin nos propio cuadro legal pa screening di ministro, pasobra di tur manera ta hustamente un muestra di autonomia si no ta laga e proceso di screening na Hulanda so, pero ta tuma rienda den propio man y ta establece norma local pa esaki. Loke si mester corda cu e hecho cu ta haci screening na Aruba no ta kita e responsabilidad di gobierno Hulandes pa kier sa ta ken ta e ‘ministronan di e Rey’ na e islanan. E proceso aki ta mustra atrobe bon cla kico ta ‘autonomia’ y kico e no ta. Nos ta biba den un structura estatal unda tin un capa di gobernacion cu ta superior na nos gobernacion local y e caso di nombramento di ministro ta uno unda e supervision di Reino ta hunga un papel.
Tin un elemento mas pa tuma na cuenta den e proceso di screening; no ta trata solamente di supervisa e comportamento di un mandatario na momento di asumi e cargo. Ta importante vigila nan conducta durante henter e periodo cu nan ta den funcion, y hasta despues cu nan retira di e puesto. Ta imaginable por ehemplo cu un ministro no ta acepta regalo o soborno durante cu e ta ministro, pero ta palabra cu e beneficio ey lo ser duna despues cu e bandona e puesto; den e caso ey tambe por ta trata di un acto coruptivo cu ta igualmente castigable. Ta importante pa recorda cu den pasado no tabatin un screening durante y despues di e periodo di funcion. Aki ta unda a bin un mehoracion di e proceso di vigila conducta ministerial, cu realmente mester conta tambe pa tur empleado publico, especialmente esnan na cabez di departamento. No mester warda te ora tin un caso hudicial pa averigua cu por ehemplo un ministro o empleado publico halto tin cuenta secreto den exterior, cu ta usa pa canaliza placa sin cu esaki ta visible den e trafico financiero local. Criminalidad ya no ta un asunto local so. Ta importante pa sigui vigila e proceso y adapta e ley segun esey ta necesario; esun cu ta integro no por tin problema cu esey.