Den e edicion di awe di nos column semanal tocante Papiamento, atencion pa un ‘feedback’ interesante y critico cu nos a ricibi. Un persona a acerca nos redaccion cu e pregunta, al caso y critico, pakico nos redaccion ta usando e palabra ‘back’ si nos Vocabulario oficial ta reconoce solamente ‘bek’ y no ‘back’. Aki nos contesta na e persona, y un ampliacion riba e tema, cu nos agradecimento pa su reaccion; sin critica no tin avance, segun nos pensamento.
Den nos trabao diario nos ta topa cu un sinfin di momento con nos mester skirbi un palabra. Den e caso aki nos por a opta pa ‘bek’, cumpliendo cu loke e Vocabulario oficial ta bisa, pero e ta laga nos cu un problema. Kico pa haci cu e tantisimo palabranan compleho unda e ‘back’ ta inclui? Por ehemplo nos conoce entre otro ‘feedback’, usa den e mesun articulo caba. Imagina cu nos a skirbi ‘feedbek’, o ‘fitbek’? Sigur nos lo a haya hopi reaccion negativo, puntrando si nos cabez no ta mucho…
Fuera di e uso di ‘bek’ o ‘back’, e pregunta legitimo ta surgi pakico ta duna mitar di e termino Ingles otro manera di skirbi y e otro parti no? Honestamente, nos no lo sa kico contesta. Definitivamente, nos no ta subi e caminda absurdo di cuminza skirbi ‘beksteidj’ envez di ‘backstage’, por ehemplo. Nos ta kere cu ta mihor cumpli cu e opcion pa simplemente skirbi tur e palabranan asina den nan forma original; asina ademas nos ta mira henter Aruba ta haci. Nos ta di acuerdo cu esey, tambe for di otro punto di vista importante: te awe nos no sa mihor cu nos Papiamento – di Aruba – ta aplica en principio un ortografia basa riba etimologia, esta, tumando na cuenta e idioma unda e palabra ta origina. Nos no tin ningun problema cu esey, aunke naturalmente awendia nos ta mira cierto desaroyo cu a permiti otro forma di skirbi un palabra. Nos ta mira esey por ehemplo den e cambio di skirbi hopi palabra segun nan ortografia original na Spaño o Portugues, pa un forma adapta. Un ehemplo ta palabra skiribi cu ‘qu’ den e forma original. Asina nos ta skirbi awendia ‘kier’y no ‘quier’ loke tabata masha comun 50 o 60 aña pasa den Papiamento skirbi. Igualmente palabra manera ‘aunke’ y ‘kico’, ‘keha’ y ‘kiebro’ cu den pasado e grupo limita cu tabata efectivamente skirbi na Papiamento tabata skirbi hopi segun e ortografia Spaño. Awendia nos Vocabulario tin un lista limita di palabra cu ta cuminza cu un ‘qu’ manera: Quechua, quehaceres, quesillo, quinceañera, quinteto, quitte, quiz, quo vadis, quorum, quotiënt. Sin embargo, no ta aparece ‘quincena’ mientras hopi hende awendia ta keda confundi ora bo skirbi ‘kinsena’…, manera e Vocabulario oficial ta dicta… Nos tin un ehemplo reciente cu ta ilustra bon con un idioma ta den progreso y cambio continuo, unda e reglanan di e Vocabulario oficial no ta parce semper aplicable: durante e crisis di Covid-19 na 2020 nos a haya nos di un dia pa otro cu un termino cu no tabata desconoci, pero tampoco di amplio uso y conocimento: ‘toque de queda’. Imagina bo cu e recadonan di noticia gubernamental lo a skirbi ‘toke de keda’? Ningun funcionario publico lo a desea di haci su mes ridiculo dilanti henter pueblo cu e forma di skirbi ey, y esey pa bon motibo.
Nos opinion den esaki ta masha simple: ningun hende mester ta di acuerdo 100% cu e forma di skirbi oficial; e ta trabao – elogiable – di hende, al fin y al cabo.
Finalmente, tin un argumento mas pa nos mantene nos ‘back’ y esey ta cu den nos educacion, cu necesariamente ta multilingual, ta importante mantene claridad y simplicidad pa e alumno. Skirbi un palabra di mesun raiz di otro forma y lagando e resto segun e raiz ey no ta aporta na claridad. Ta pesey tambe cu nos ta usa ‘usa’ y no ‘uza’, cu ta basa riba un pensamento fonologico cu segun nos nunca a cria raiz den nos Papiamento. Pesey uniformemente: usa, uso, usuario, usual, usualmente, pa mayor claridad den skirbimento. Y claro cu ta respeta opinion di otro cu no ta di acuerdo cu nos.