Durante e presentacion di e programa nacional pa combati informalidad y formalisa economia informal na Aruba den Parlamento, specialista local drs. Jason Lejuez a elabora ariba con e implementacion di e programa nacional aki ta bay tuma luga y kico ta e enfoke di e obhetivonan pa asina cuminsa reduci economia informal na Aruba.

Lejuez a remarca cu implementacion di e programa nacional ta bay ta un esfuerso di colaboracion di diferente instancia y sector priva cu tambe ta involucra y pa esaki e comision pa combati economia informal ta bay crea plannan di accion cu ta bay wordo realisa anualmente.

El a indica cu e comision tin e vigilancia di esaki, nan ta bay parti responsabilidadnan y ta bay tin diferente reportahe durante e añanan.

El a splica cu ta bay tin un evaluacion intermedio pa wak si e programa mester wordo cambia of no ya cu e situacion por cambia pa bon of pa miho pa forsanan externo. E fondonan pa implementacion ta bin di e presupuesto di pais Aruba y e comision ta bay wak unda tin otro recursonan cu nan por toca.

El a agrega cu tambe ta bay tin resumennan financiero ya cu tin diferente riesgo cu mester tene cuenta cune pa loke ta trata e instituto financiero, e habilidad pa coordina y tambe pa plania e proyectonan efectivamente.

Lejuez a sigui splica cu ta bay tin un sistema di monitoreo cu ta consisti di indicadornan unda cu cual nan por midi e progreso y evalua cual ta e impacto cu tin. Ademas di esaki ta bay tin e plannan di accion anual cual ta bay wordo publica pa transparencia.

El a indica cu cada aña ta bay tin un cantidad di actividadnan y na final di e periodo cu a pone pa e programa nacional aki, 2027, e idea ta pa cuminsa cu otro periodo. “E ta algo cu na final ta beneficia nos tur ora cu nos tin menos informalidad den e sociedad,” el a remarca.

Esaki, Lejuez a subraya, ta un logro importante pasobra ta prome biaha cu tin un programa asina y na mesun momento, el a agrega, ta importante tambe pa reconoce cu e limitacion cu tin den data. El a enfatisa cu pa e motibo ey mester mehora con bon ta compronde e economia informal na Aruba pa asina nan por ta mas efectivo ora cu ta trata e medidanan.

El a splica cu nan ta bay haci un enfoke strategico pa loke ta e programa nacional, pero e plannan di accion anual ta wordo traha pa aña pa asina por logra lo mas hopi posibel cu e recursonan cu tin disponibel.

A traves di e prome obhetivo special, e comision kier mehora e monitoreo di economia informal y e sistema di inspeccion. Pa esaki, el Lejuez a splica, tin indicadornan cu cual lo midi esaki y mehora tambe loke ta trata e indicador di calidad di institucionnan den e Caribbean Investment Climax Index.

Lejuez a indica cu e actividadnan cu nan ta bay haci ta conduci un analisis y inspeccion di capacidad pa traha a base di e resultadonan y pa traha un comision cu lo traha hunto pa asina harmonisa e trabaonan di inspeccion pa probecha e recursonan cu tin pa e oportunidad pa detecta y monitor economia informal bira mas grandi.

El a agrega cu combati propaganda online y seguridad di bienes y servicio di entidadnan no registra tambe ta un punto importante. E ta hopi conoci cu hendenan ta bende cosnan online y ta algo cu ta bay sigui tuma luga.

Cu e obhetivo special dos, e meta ta pa tin eficiencia di e sistema fiscal. Lejuez a splica cu nan kier regula e stimulacion di e cumplimento di e reglanan. El a indica cu e actividad aworaki ta pa adresa e bezwaar pa asina facilita, sobretodo pa e negoshinan cu ta wardando riba nan bezwaar, y pa mehora e eficiencia di e sistema fiscal.

El a agrega cu e creacion di incentivonan pa transferi e economia informal pa economia formal tambe ta importante. El a indica cu loke nan ta haciendo aworaki ta brinda informacion ariba con e introduccion di BBO na frontera ta andando y e idea ta cu a base di esaki lo tin un incentivo pa esnan operando den informalidad bay over den formalidad.

Obhetivo special tres ta enfoca ariba reduci e peso administrativo. Cu esaki loke e comision kier logra ta establece un registro publico di tur e diferente costo y pagonan cu mester wordo haci cu no necesariamente ta impuesto, pa e ta transparente y disponible pa tur hende, y asina e punto aki ta bira un obstaculo menos pa formalidad.

Lejuez a agrega cu den prome instante nan kier haci analisis di tur e diferente cargonan cu no ta impuesto, categorisa nan y pa reduci e gastonan cu no ta impuesto.

Por ultimo, obhetivo special cuater ta promove e conscientisacion pa ciudadano y negoshi ariba economia informal. Lejuez a remarca cu esaki ta importante pa reduci economia informal y con ta purba cumpli cu e regulacionnan. “E regulacionnan tey pa un motibo y nos mester cumpli cu nan pasobra asina bo tin tur e beneficionan di consumidor y negoshi cu ta contribui nan parti husto na e pais aki,” el a subraya.

El a sigui splica cu loke e comision kier haci ta bin cu un encuesta pa nan por indica unda nan ta para pa loke ta trata e consciencia di e ciudadania y negoshi ariba loke ta trata e tema di economia informal. Cu esaki, cu tempo segun nan ta formalisa e economia informal, nan por monitor e progreso den e conscientisacion aki y con e ciudadano- y negoshinan ta tolera informalidad.

Lejuez a enfatisa cu prome cu realisa cualkier actividad mester pone e liña base pa asina por wak ki efecto tin di e campaña di conscientisacion cu ta andando.

El a indica cu tin diferente actividad cu lo tuma luga. E parti di campañanan educacional tambe ta importante pa asina introduci esaki pa diferente instancia ta educa ariba kico ta economia informal, pa nan reconoce esaki y pa ta consciente cu probablemente inconscientemente nan ta participa den economia informal

Lejuez a agrega tambe cu nan kier desaroya un portal nacional unda tin tur informacion disponible pa informa tur esnan cu tin pregunta of cu mester un instancia pa contact pa nan por logra esaki.

Pa loke ta e plan di accion pa 2024, el a indica cu e prome parti di aña nan ta bezig cu recopilacion di informacion y e di dos parti di aña ta bay ta e parti di campaña di conscientisacion cual ta e dos puntonan cu e rapport di DEACI a sugeri pa cuminsa cune.