Diasabra ultimo, Fundacion Pro Persona cu Dislexia, hunto cu asistencia di Aruba Doet, a tene nan charla tocante dislexia den muchanan y con pa detecta y minimalisa esaki trempan. Evelyn Arends, specialista di dislexia y ‘remedial teacher’ pa muchanan, a tuma e escenario y a conta publico presente tocante varios tips cu mayornan por utilisa pa desaroya e lenguahe di nan yiu, cuminsa caba for di cero aña.

E charla a enfoca mas tanto riba e prome fasenan di desaroyo di lenguahe den mucha, specificamente den muchanan di 0 pa 6 aña den varios fase di enseñansa. Segun e opinion profesional di Sra. Arends, ta hopi importante pa cuminsa comunica cu mucha for di momento cu nan nace, pasobra cu “di cuminsamento, baby ta cla pa comunica cu idioma.” Despues di un periodo di 6 siman, babynan por cuminsa produci diferente zonido; esaki ta nan manera di comunica. P’esey el a subraya na mayornan cu ta importante pa duna reaccion na y papia cu nan baby ora nan haci zonido. Esaki tambe lo stimula e baby pa comunica mas y asina por inicia e desaroyo di lenguahe den e baby.

Mayornan ta e prome figuranan den bida cu mester “prikkel e hersenen” di nan baby pa por activa esaki. P’esey tambe el a subraya e importancia di no solamente papia cu bo baby, pero pa tambe “traha activamente” cu bo yiu. Cu esaki el a duna varios ehempel, manera lesa buki hunto of hunga hunto cu bo baby. Pa traha activamente den e desaroyo di lenguahe den bo baby ta hopi importante, segun Sra. Arends, ya cu “papiamento ta loke e mester pa desaroya prome cu lesa.”

For di 1 pa 2 aña, muchanan ta cuminsa distingui “e diferencia entre ‘ami’ y ‘e mundo rond di mi’.” Den otro palabranan, den e fase aki un mucha ta cuminsa realisa cu obhetonan tin nan nomber corespondiente. Den e fase aki di desaroyo di lenguahe, muchanan ya ta cuminsa ripiti cierto palabranan simpel. Pa esaki, tambe ta importante pa traha activamente cu bo yiu, door di mustr’e e obheto y ripiti e palabra cu ta coresponde. Tambe ta importante pa mustra bo cara na bo yiu pa asina e por mira e movecion di bo boca ora bo ta pronuncia un palabra.

Den e fase di 2 pa 4 aña–y tambe di 4 pa 6 aña–ta importante pa cuminsa coregi e idioma di e mucha. Cu esaki, Sra. Arends ta avisa pa coregi na un manera corecto: purba di no crea frustracion den e mucha, pasobra cu asina e lo demotiv’e pa sigui purba. Tambe ta importante atrobe pa sigui lesa y papia activamente cu e mucha, por ehempel tocante cosnan “den su bisa diario of locual boso ta haci hunto.” Pa ora cu e mucha ta entre 4 pa 6 aña, ta importante pa pone enfasis riba e produccion di frasenan: “Un kleuter no ta haci solamente pregunta di ken, kico y unda, pero tambe preguntanan manera dicon, ki ora y con.”

E varios avisonan aki di Sra. Arends ta hopi importante pa e desaroyo di lenguahe den tur mucha, pero specialmente pa muchanan cu kisas lo por tin dislexia. Door di practica lenguahe for di trempan caba, esaki por minimalisa strobacion den lesamento y enseñansa di muchanan cu kisas lo por tin dislexia.

Pero no ta solamente importante pa practica lenguahe di trempan, pero tambe ta importante pa detecta dislexia den mucha trempan. Segun Sra. Arends, “un mucha cu ta drenta 6e klas y tin un 10-maanden onderwijs, ta cla pa test.” Pues cu for di momento aki caba, por test e habilidad di lenguahe y lesamento den e mucha.

Durante e charla, a bin algun pregunta pa dilanti di publico presente. Un di nan tabata tocante e protocol di dislexia di e fundacion. Sra. Arends a conta cu nan protocol ta basa riba esun di Aruba mes y cu esaki a wordo aproba pa Directie Onderwijs. Ta importante cu esaki ta basa riba esun di Aruba y no Hulanda, segun e lector, ya cu na Hulanda e metodonan ta hopi diferente.

Tambe a conta un tiki tocante e procedura di test pa dislexia. Sra. Arends a subraya cu esaki no ta cubri pa AZV. Na Hulanda, un verklaring pa dislexia no ta posibel sin cu e persona no haya 6 luna di tratamento di psicologo. Pero na Aruba bo por paga pa un verklaring y hay’e dibiaha. Pero e problema cu esaki ta cu e persona cu e diagnosis lo keda sin haya tratamento. Sra. Arends ta enfatisa cu esaki ta loke ta mas importante den e proceso.

E lector a subraya cu muchanan cu dislexia mester ayudo di un specialista y un remedial teacher pa por crea un “behadelingsplan” pa e necesidad di e mucha. Sra. Arends a bisa cu esaki ta e manera ideal pa por yega na un verklaring. Pero tambe el a expresa cu no tin suficiente remedial teachers pa por yuda tur mucha cu e strobacion aki. P’esey nan ta desea di haci charlanan na scolnan cu mayornan tocante e strobacion y pa motiva mayornan di ta mas activo y atento den e desaroyo di lenguahe di nan yiunan.

Fundacion Pro Persona cu Dislexia ta situa na Cadushi Largo 6B na Santa Cruz. Pa mas informacion, por tuma contacto via telefon na 5660140 of via e-mail na fundacionprodislexia@gmail.com. Tambe por sigui e fundacion riba nan pagina di Facebook.