Aña nobo semper ta e momento di expresa bon deseo, y mas cu esey, bon intencion. Den esey naturalmente lo bay vigila loke gobierno ta haci, y den ki sentido ta cumpli cu e propio intencion proclama di transparencia y claridad. Esey no ta un tarea dificil, pero e ta yama si e pregunta si ta gobierno so ta responsable pa esaki. Ken mas por vigila y aporta eventualmente tambe na solucion di cual comunidad por probecha? Un ehemplo.

Na comienzo di aña a aumenta salario minimo. Esey tabata na su lugar, mirando e desaroyo di prijs durante aña. Sin embargo, tin algun asunto alrededor di e tema aki cu mester atencion di gobierno y parlamento. Den su conseho na e ministro encarga, SER, banda di e opinion tocante e aumento, a observa – atrobe – cu segun e ley e forma di calcula inflacion ainda segun e metodo ‘end of month period’, cu ta compara cu e inflacion cu esun di un luna promer, y ta basa riba e comparacion cu e inflacion un aña antes (augustus di e aña anterior te augustus di e aña coriente).

Pero, na 2012 caba tabatin un conseho di SER na gobierno, pa bay usa e inflacion promedio durante e aña, e asina yama ‘Period Average Inflation’, cu ta duna un vista mas corecto di con e inflacion tabata durante henter e periodo observa. Pa esey tabata necesario adapta e ley di salario minimo (articulo 13 inciso 1), pero esey nunca a tuma lugar. Loke si a cambia ta e practica di maneha e inflacion average pa e periodo, loke a keda asina tambe. E conseho reciente tabata basa riba e conseho na gobierno di 10 aña pasa, y esaki ta loke gobierno actual a aproba. Sin embargo, si algun dia bin un ministro, cu ta bolbe na interpreta e ley manera e ta ainda, anto por ehemplo awor no lo a ahusta e salario minimo cu 4,3%, sino cu 7,7%… Ta bon cu e sindicatonan tampoco no kier lanta cacho for di soño, aparentemente…

Sin embargo, y esaki ta un di e puntonan debil di nos sistema gubernamental; den henter un decada no a haya tempo pa adapta e ley? Ademas, SER a trece un otro punto valido dilanti den e ultimo rapport aki, y esey ta cu segun e ley e Conseho por solamente constata un cierto porcentage di inflacion,y por conseha pa duna henter e porcentage aki, o nada… Ta facilmente imaginable un situacion unda cierto inflacion a tuma lugar, pero cu e base di sustento (draagkracht) den economia no ta tal cu por carga e aumento completo. Den e caso ey, SER no por conseha lo logico. Ta importante pa e tipo di legislacion no keda benta pa tanto aña, pasobra semper tin caso urgente na nivel nacional cu mester haya prioridad. Pero den e caso aki, unda tabatin un consenso ‘tri partite’ caba den SER, no tabatin otro caminda di cana? Den SER tabatin un consenso ‘tri partite’ caba, of no?

En todo caso, si SER keda constata esaki den cada rapport nobo cu nan saca, algo ta bay cambia? No, pasobra si gobierno(nan) den 10 aña no a mira necesidad pa haci esaki, anto nos por ta sigur cu den e proximo 20 tampoco lo duna prioridad na esaki. Pero, tin un manera pa yuda den esaki. Esey ta ora ministerio, departamento o otro entidad gubernamental ta mira un necesidad pa cambia ley, o introduci legislacion nobo, tuma iniciativa pa skirbi un promer ‘draft’ di e ley, y esaki pa un motibo importante. Den un pais chikito, cu capacidad legislativo limita, no por pensa cu e poco huristanan na Departamento Huridico por cubri tur tema den e labor amplio di gobiernacion, sin cu nan mester recuri na apoyo y conseho di conocedor di e materia, cu ta asisti den e promer set up di e proyecto di ley. Den hopi caso ta e propio cuadronan di e departamento o entidad lo mester brinda e apoyo aki, y tin biaha ta equipa pa esaki tambe. Y no bisa nos cu esey no ta posible, pasobra nos tin ehemplo bibo con esey a yega di tuma lugar. Por ehemplo, tempo cu e rapport devastador di 2009 di FATF a pone gobierno den un ‘tight spot’, y mester a propone cambionan rapido y acerta den legislacion, un promer draft di loke mester a cambia den entre otro ley di registracion di negoshi (Handelsregisterverordening) a bin den un tempo record di e propio Camara di Comercio. E draft tabata cla pa cuminza su trayecto legislativo? Claro cu no, pero e tabata un base usable pa e huristanan na Departamento Huridico sigui elabora y perfecciona.

Por lo tanto, nos conseho den esaki na Conseho Socio-Economico ta pa nan elabora e promer draft ey, y laga pueblo sa cu nan a hacie. Esey ta elimina e posibilidad pa e draft bay den lachi di ‘olvido’ y no sali mas. Pues lo mester un manera mas explicito, talvez mas agresivo di duna di conoce loke a conseha. Y a proposito, no ta straña nos nada cu nos no a tende nada riba e keho di SER den su rapport di banda di por ehemplo, oposicion? Ta cuanto ciudadano a tuma e molester di bay download y lesa e rapport, y saca conclusion? No tur cos mester depende di gobierno, y un poco ‘ayudo’, aunke talvez no aprecia, por haci un diferencia den duna claridad… Un fructifero aña 2023.